As cámaras andan por todas partes salvo por onde deberían. En non poucas ocasións botamos de menos unha ou varias, desde ángulos distintos. Terías que verte, dicimos. Non me digas que non o gravaches, imprecámoslle a alguén con cara de complemento circunstancial de cuxo pescozo pende unha cámara ben metida no seu estoxo, mentres come tranquilamente. Por mor do noso có(s)mico pavor a non deixar rexistro de canto nos parece rexistrable [todo, practicamente] as cámaras, gravadoras e demais mecanismos de captura incorpóranse a calquera dispositivo, dende móbiles a xoguetes. E chegará o día en que se nos transfiran á pel, como unha tatuaxe, para ir gravando a vida a base de pestanexos ou chasqueos de dedos.
Con todo, as cámaras non estaban hai dous séculos, no interesante principio do s. XIX. Nin hai cinco nin vinteoito. Unha das virtudes do cine dixital e as imaxes creadas por computador é a súa reversibilidade. O cliché vincúlaas ao futuro e á ciencia-ficción e esquece que tamén funcionan a mar de ben no pasado: podemos recrear escenas xa non só históricas [algo que o teatro, o cine e os seus decorados cumpriron cos seus máis e os seus menos], senón moito máis antigas.
Escenas previas á vida humana, por exemplo.
A Terra fórmase -ou así o aseguran case todos- hai 4.600 millóns de anos. Segundo os científicos, pasa por fases e travestismos de escándalo: conxélase tipo bóla de neve, enche de metano, é bombardeada mil veces por alegres e despreocupados meteoritos que non só non matan a ninguén, senón que… En fin, é moito tempo, moitos cambios, primeiro sen auga, logo con ela, que se o ozono… Como sucedeu todo iso? Podemos lelo nas distintas publicacións e teorías científicas pero ata onte, coma quen di, non podiamos velo.
Unha meganeura [libélula xigante] pasa voando e golpea á cámara; a cámara non se perde un gorgonópsido de caza; o seu visor móllase coa auga en cuxas profundidades acabamos de ver os primeiros estromatolitos conspirando vida bacteriana e ela, a cámara, asiste imperturbable a miles de anos de aire irrespirable e temperaturas mortíferas; a través dela facemos zooms de vertixe, desde o interior do meteorito do golfo de México ata unha diminuta primeira semente voadora, vemos morrer as plantas que serán carbón e os peixes que serán petróleo [serán petróleo, mais terán sentido], extinguímonos e explotamos non sei cantas veces, podemos deternos no aire ante o carambelo dun glaciar e seguir o percorrido dunha pinga no seu interior, ver unha lúa primeiriza -vinte veces maior que hoxe- ruborizada aínda a causa do po incandescente do que nace, esculcar no interior das algas e os asteroides cargados de proteína nova, ver desprazarse continentes, elevarse o Himalaia, asistir ao sosego arbóreo dun novo homo do Rift, antes do cambio climático que o empurrou un pouco máis cara a nós.
Son momentos estelares, prehumanos, emotivos ao seu xeito, un pouco inertes en si. Non vemos napoleóns, grandes paixóns humanas, sutís odios e vinganzas, interiores domésticos. Pero dalgún modo ese meteorito é presentado como un capitán inimigo, o ovo co lagarto verdeazulado compón unha escena íntima, os anodinos estromatolitos contaxian da súa persistencia, da súa teima por vivir… Ata as primeiras babosas pluricelulares que se arrastran polo chan mariño téñennos un aire simpático, chaplinesco, de voilà.
Non había cámaras alí, pero a tecnoloxía axúdanos a avanzar un pouco máis cara atrás, con imaxes ás que primeiro chegaron os debuxos animados [Fantasía, de Disney] . Aos poucos incorporamos máis ingredientes de verosimilitude ao biscoito e o resultado é un documental coma este do que estou a falar, que seguramente quedará obsoleto en pouco tempo, pero hoxe aínda capaz de nos emborrachar. A formación da terra de -como non- a súa maxestade National Geographic, escolle para nós eses momentos-estrela neste longo periplo de miles de millóns de anos, entre os cales a vida humana ocupa unha dimensión de brizna. É un deses docus dos que son un pouco bastante fan, con reticencia o de ser fan polo pouco fan que son de ser fan.
Outros nese estilo [tecnoloxía dixital ao servizo da imaxinación, da cámara imposible] son A terra sen habitantes ou A terra sen nós [os dous moi parecidos, coma mellizos fillos de produtoras recén divorciadas]. Falei deles hai un tempo aquí.
O documental A formación da Terra cede o protagonismo indiscutible á Terra, claro, detalle estético que comparte cos outros dous documentais que veño de mencionar. De feito, os humanos non aparecen se non é para mostrar cómo transforman a súa superficie: veremos as súas famosas pegadas de pés primitivos e, xa cara ao final, o mosaico luminoso das súas cidades. Máis nada. Non esperen primeiros planos de rostros piollentos co seu escintileo de intelixencia na eclipse do iris, non esperen mans a pintaren bisontes con soltura ou afiando esas machadas de pedra tan abondosas. Non hai nada diso. Só protohumanos vistos mal e de lonxe. Iso si, a tTerra é contemplada con arrebato filial, as súas lavas, as súas choivas acedas, a súa tenue vibración baixo o gas metano, o seu aspecto proxenitor como Panxea, o seu aspecto de avoíña despistada como Gondwana, o seu tataravó aspecto xa para nada acolledor como Rodinia, os seus días de 6 horas, os seus bosques, as súas criaturas. O perfil da terra sobrecóllenos, como a marcianos ou a cosmonautas, pero sobre todo como a terrícolas de paisano.
A pesar de estarmos buscando piso hai xa tempo, deixar este levaranos o seu, custaranos moito, moitos documentais coma este para nos levar na mudanza. E para nos ir mentalizando de que, por moi habitable que nos pareza agora este planeta, nin por canto o vai ser eternamente.
...Estíbaliz Espinosa... palabra ciencia canto 