libroés

Pedíronme un texto sobre o e-book e a literatura na rede. Entreguei Os incestos da tinta. Publicouse na revista Tempos Novos no mes de abril de 2009.

Nese artigo examino, sobre todo, a diverxencia sensorial entre un libro electrónico [e-book, libroé, chamémoslle] e un libro confeccionado en papel. Trátase, se cadra, da reflexión máis inmediata: as cousas son e serán xa para sempre distintas. Non sabemos moi ben en que, pero dar conta desa diferenza fainos sentir acordes cos tempos. Serán distintas, si.

Semellante aseveración desprende o cheiro da saudade/ a textura do fetiche. E niso era no que sostiña a argumentación: no cheiro e no tacto dos libros.

No artigo aquel emitía preguntas intermitentes que emerxían dun certo desconcerto. Pero hoxe, tempo despois e aínda desconcertada, quería seguir matinando sobre o tema.

[…]

Dun tempo a esta parte [expresión que…] dun tempo a esta parte ninguén que estea no mundo –neste lado do mundo-, ninguén con vagas ensoñacións de ser lido e reflexionado deixa de matinar e compartir matinacións sobre o asunto. Os e-books. A literatura dixital. Os dereitos de autora. Téñennos rodeados. As nosas pretensións por ser o futuro acampan detrás.  Falando do futuro cremos ser o futuro. E non hai nada que delate tanto o paso do tempo como certas elucubracións sobre o futuro feitas en tempos pasados.

En fin. Os e-books. A literatura dixital. Como é posible que xa saiban, eu tireime á piscina nese asunto. Publiquei na aberta rede negra logo de telo feito na compacta celulosa branca. Non se trata dun e-book aínda pero que carallo. Era libre. Era nova. Era de balde. Era fácil. Era idiota. Era inxenua. Era astuta. Era unha nova era.

Que se era.

Os libros dixitais, como tales, aínda non popularizaron dabondo. A cousa renguea. Son caros. Os dereitos. Os tortos. Os protocolos e reumas da edición convencional. Cómpre como que dixitalizar a literatura universal ao completo e iso supón bastante máis esforzo que acender unha cacharela nun patio onde  queimar os libros dunha biblioteca.

Ademais, ábrese a piñata das preguntas que nos chorrean enriba: a que cheira un e-book? Que acontece coas bibliotecas, espazos incribles? E se perdeses un e-book con 3.000 libros dentro? Que fago cos andeis baleiros do cuarto propio? E se se borra a memoria? Do e-book, quero dicir.  E se rebela contra min e non quere darme a ler nada? Como o acendo no cumio da Garita de Herbeira, concello de Cedeira, e deixo que o vento axite as páxinas? Como paso páxinas ao chou? Como espiamos o que len outros? No tren, por exemplo. Como quedará nos cadros de Hopper? Xa non vive, Hopper. Sigamos: como me identifico coa liña sintáctica virtual que conforma un personaxe? Sufrirán os meus grandes ojos fijos nesas pantallas? Poderei corrixir eu as erratas? Onde vai, pois, o discreto encanto das erratas? [das follas soltas… dos libros mal encadernados…?] Onde fican os libros malditos, raros, bizarros, gonzos? Como suliño? Como marco a páxina? Como lle limpo as bágoas, o seme, as areíñas da praia de Bares? Como o roubo? De que xeito detecto a páxina que máis veces lin?

Haberá neses novos dispositivos funcións e aplicacións que faciliten todo iso, con certeza, así como outras posibilidades que agora mesmo -vai calor, un día de sol no cuaternario, falemos do tempo e das ondas que saltaremos para nos infundir vida- posibilidades que agora mesmo se me escapan como o globo de Betanzos, que nunca se sabe onde vai caer. Todos teremos un dispositivo con toda a nosa biblioteca, como dispomos dun só cerebro con toda a nosa vida, unha soa alma con todo o noso corpo ou un só iPod con toda a nosa quincalla musical.

Eis a clave.

Antes os libros eran un por un. A cada libro, un autor. A cada libro, unha portada, un aspecto. A cada libro, uns personaxes.  A cada libro, un fin. A cada libro, unha opinión, pode que lanzada dende un primeiro ollar e xamais modificada polo tempo ou o nordés.

Non falei disto no artigo aquel de Tempos Novos, pero agora véxoo todo dende outra perspectiva, máis estival: na miña vida tiven un e-book nas mans pero sei que cando ese [redobre de tambor] glorioso momento [crescendo] aconteza, sosterei na miña man [trompas] unha singularidade matemática [trompetas] na que colle [percusión molto forte a fortíssimo] ou collerá [rallentando] a literatura toda na súa infinita permuta, variedade e estilismo. É dicir [resolución, volta á dominante] que un e-book será un só obxecto que resolva onde antes existían tres mil millóns.

[harpas a extinguirse nun pianíssimo distante]

DISQUISICIÓNS MORAIS

É iso bo ou malo? Xa apareceu a dicotomía esencial, a moralidade morosa de todos os nosos puntos de vista. Bo para quen ou que? Por poñer algún exemplo, para as mudanzas de seres vivos con libros iso é indubidablemente bo. Para os lombos de cativos lonxe dos seus colexios en polígonos industriais, iso é indubidablemente bo. Para a procura da pasaxe que nos fai pestanexar repetidas veces e que empeza por Considerando en frío, imparcialmente, se o e-book conta cun bo buscador, iso é indubidablemente bo. Para a busca da data exacta na que limos por vez primeira Esta branca páxina non debe ser manchada co meu verdadeiro nome iso é, digamos, bo. Para atopar a intensidade xa no esquezo coa que suliñamos en verde E por algures andan leóns aínda e non saben, mentres dura a súa maxestade, de impotencia ningunha, seica un e-book será moi bo. Para saber que lía o noso irmán no 89, os seus Nietzsches sobreescritos, os seus sinuosos  imitadores de voces, os seus Riscos… para iso será bo o e-book; e implacable [ás veces, o mellor sinónimo de bo].

Para as imprentas non será bo. Para o folklorismo elitista comparatista de portadas ecuatorianas e portadas estadounidenses non será bo. Para a industria e o ritual do papel non será bo. Para os eucaliptos que neste momento arrola o vento en Ortegal e que tamén -Pondal non podía sabelo- ían ser moi rumorosos, non será bo. Para a xestión e difusión editorial tradicional pode ser malo ou bo. Para os cegos pode ser bo. Para os andeis a exhibiren libros, non vai ser bo. Para o bookcrossing moito me estrañaría que fose bo.

E así.

O que importa é que onde antes había moito, onde había demasiado, agora haberá menos. Os e-books prometen ser reductios [sic], espazos recluídos, claustros dunha tradición e variedade todo o macedónica que se queira nas nosas mans. Un dispositivo macrocefálico nas nosas mans. Mans que seguen sendo antropoides.

AS CALIDADES DO OBXECTO, AS CALIDADES DO DISPOSITIVO

Vistas así as cousas, onde os libros funcionan como obxectos observamos que os libros-e fanno como dispositivos. No meu artigo de Tempos Novos equiparaba ambos conceptos, mais agosto revela as cousas baixo outra luz.

Ata certo punto, un dispositivo tamén é un obxecto pero hai unha diferenza de base: por leis da física aínda non moi ben aclaradas, un obxecto do mundo real segue a ser un obxecto do mundo real e aí queda a cousa. Podemos argüir que un obxecto, por exemplo da antigüidade chinesa, exposto nun museo non é o mesmo obxecto que foi; ben, nese caso o obxecto está descontextualizado. Un obxecto nun museo connota sensacións, ideas, que a presunta chinesa que o empuñou nin osmaba: paso do tempo, vanitas, caídas dun imperio, traizóns, cultura isolada, perfección inaudita. Os obxectos comúns, polo xeral, non se comportan con semellante profundidade. Mentres un espello dunha vella dama chinesa nunha vitrina contén a China enteira, o retrovisor do meu coche non contén a Galiza, nin a cultura afterpop do touro de Osborne, se ben os ten reflectido moitas veces.

Que pasa cos dispositivos? Ben, a palabra dispositivo xa presenta un aire dinámico. De disposición. Un dispositivo dispón unha parte do mundo: ábreo ou péchao, acende ou apaga, emite ou absorbe. Un libro tamén pode entenderse, visto así, como un dispositivo. Certo. Ata unha palabra pode ser un dispositivo [a palabra Mátao pronunciada no contexto adecuado. É un dispositivo, como unha guillotina o é. Disto xa falaron moito e mellor Austin e Searle]. Acontece que, postos á par libro e e-book, o segundo semella moito máis dispositivo có primeiro.  A súa capacidade de dispór semella maior. Un e-book, falo en teoría, promete ser quen de indagar e argallar máis cousas dentro do libro, de afondar máis nel. A cousa é: se o fai o e-book, facilita que o antropoide lector xa non teña por que facelo. Afondar, quero dicir.

A simpleza dun libro -un obxecto, limitado en si- convida a afondar nel.

Aínda non podo saber se a complexidade dun e-book convidará ao mesmo ou xa nolo brindará todo feito.

Onde quero chegar?

Non son en absoluto tecnófoba. Ao contrario. Atráenme, como a todo occidental e oriental, os dispositivos. O que poden facer por min. A memoria miña que se pode gardar. Probablemente algún día terei un e-book e relerei con maternalismo esta entrada, acariñando a cabeciña parva desta que hoxe son. Un e-book non fai nada prodixioso!- direi. Só pragmatiza as nosas relacións cos textos e axiliza os nosos paseos cos paralelepípedos encadernados. Fáltanlle atributos, pero incorpora outros. Mais tamén pode ser que me diga: Quen o ía pensar. Un e-book supón outra relación coa literatura, algo incrible, impensable no 2009.

Acadará forza semellante, o libroé?

Ríanse de min, xentes do futuro. Contémplenme como a unha pequena bacteria intentando trepar por unha galaxia imponente, como un chimpancé macho a espreitar a Marilyn durmida. A vosa perspectiva outórgavos a disposición a rir. A dispositio. O dispositivo. Rían de min. Oxalá eu soubese o que vostedes xa saben. Pero tamén o meu candor inclinouvos cara a min. E aquí estades, neste renglón. Da miña infinita ignorancia só un cachiño infinito vos separa.