Manifestación irrepetible dunha distancia.
A aura.
Para Walter Benjamin.
Para min.
-
Seguir
Seguindo
Already have a WordPress.com account? Log in now.
…Estíbaliz Espinosa… palabra ciencia canto
✍ astronomía | literatura | ciencia | música
Manifestación irrepetible dunha distancia.
A aura.
Para Walter Benjamin.
Para min.
...Estíbaliz Espinosa... palabra ciencia canto
Para min a aura ten que ver co acontecemento. O que é o mesmo que dicir “emoción estética”. Se o acontecemento (sempre inesperado), fronte ao feito (que ten lugar como consecuencia da vontade), é o resultado dun devir que nos encontra (nin buscamos nin encontramos, somos encontrados), a aura é a marca deixada polo acontecer (o devir, o devalar de Otero Pedrayo). Hai unha distancia que vén dada máis polo tempo que polo espazo. O obxecto áurico grita “aquí estou; sobre min deixou o devir os seus sinais; non son só o produto dunha vontade senón, e sobre todo, dun acontecer”. Mais o obxecto áurico non garante un acontecemento. Pode estar cargado de devir mais carecer (xa ou aínda) de acontecemento. Son os museus sen musas. Velaí onde se encontran a epifanía joyciana, a jouissance lacaniana, a beleza como fragmento do terrible, o ostranenie, a música no sentido etimoloxico… Quérese dicir que o acontecemento non precisa da aura, aínda que a aura non exista sen acopio de acontecementos. A aura sería plaisir antes que jouissance, cultura antes que corpo, intelectiva antes que compulsiva. O acontecemento é real, puramente real. A emoción estética, xa que logo, é a bofetada do real que nos invoca, que nos enfoca, que nos tira do sono, que nos di “ei ti, de que vas, isto é o que hai”.
A aura de Benjamin é, tamén, unha crítica do capitalismo, un sistema que simula acontecementos para que todo siga igual. Por exemplo coa moda. Todo cambia, aparentemente, para que o sistema produtivo se manteña.
Desculpas pola extensión. É un tema fascinante.
Si, éo, non se preocupe pola extensión.
Todo o que comeza cun estrañamento [ostranenie] afonda máis no noso cerebro e pode desembocar máis facilmente nunha jouissance. Talvez. E non sei qué fago falando en tanto idioma.
O cal non quere dicir que todo o raro ou estraño vaia ser valioso no futuro. Aínda que a cultura do friki baséese un pouco nesa premisa. Pero coido que en ocasións o que nos desarticula un pouco acaba por volver valioso para nós, belo. A min pasoume con Neruda ou con Vallejo: cando empecei a lelos, aos 15 ou 16 anos, doíame a cabeza. A poesía parecíame un coñazo por escordar así a linguaxe convencional. “Me gustará vivir siempre, así fuese de barriga” [Vallejo] Que raio era iso?
Cortázar dicía nun dos contos dos cronopios que “todo lo verdaderamente nuevo da miedo o maravilla”. O verdadeiramente novo, supoño, é un acontecemento.
“Mais o obxecto áurico non garante un acontecemento. Pode estar cargado de devir mais carecer (xa ou aínda) de acontecemento […] aínda que a aura non exista sen acopio de acontecementos.” Hai unha contradición aí, ou véxoa eu por unha mala lectura?
É curioso que Benjamin escollese esa palabra “aura” [ou os seus tradutores, vaia] , non sei cál é o termo orixinal que el empregou. Hai un par de meses escribín un relato baseado tanxencialmente na aura de Benjamin, pero non como un concepto intelectivo, senón compulsivo. Precisamente na beleza inesperada, beleza nas ideas e beleza física. En fin, o que me chamou a atención nese momento foi que “aura” derivase despois en aplicacións case parapsicolóxicas, de charlatanería barata. Gustaríame saber por que o señor Benjamin [ou os seus tradutores, vaia] escolleu esa palabra en concreto, palabra que nos anos 30 gozaría dun sentido algo distinto. Aura. É case como alma, un sopro, unha animación. Un lixeiro movemento.
En alemán é Aura, igualmente. Aparece nun texto moi coñecido titulado “Das Kunstwerk im Zeitalter seiner technischen Reproduzierbarkeit”. A obra de arte na era da reproductibilidade técnica.
Fai clic para acceder a kunstwerkbenjamin.pdf
Non esqueza que Benjamin está a mesturar a cábala co marxismo. E que todo o seu pensamento descobre xustamente como o potencial mesiánico é potencial revolucionario. Fálase de redención, no mesmo sentido que na Biblia… Mais a idea clave, para min, é a de “imaxe dialéctica”, que desenvolve nese libro inmenso e estraño que é o Libro das Pasaxes, ou das Galerías, que é como se debería traducir. Toda a Rede está inzada de textos marabillosos de e sobre Benjamin. Eu levo un tempo dedicado a iso, entre outras cousas, e non dou feito, aínda que disto moito de ser un especialista no tema, claro está. Ademais hai grupos de discusión e de debate sobre a súa filosofía que conducen a outros autores, de maneira que a tea é infinita.
O que lle contaba non é tanto Benjamin como o substrato de Benjamin. Quero dicir que as ideas de acontecemento e feito están tomadas de Gadamer, con quen dalgún xeito polemiza o pensamento de Benjamin, mais tamén en ocasións se complementa. O seu debate sobre a tradición é interesantísimo. Para Benjamin a tradición é o resultado dun conflito e, por iso, non pode ser concibida desde a continuidade. Toda tradición triunfante esconde unha tradición vencida. Para Gadamer a tradición é prexuízo (no sentido etimolóxico, pre-xuízo, a priori kantiano) e autoridade e, por tanto, continuidade. Desde Benjamin, a tradición pode ser entendida como creación.
A clave da aura, para min, é que o obxecto áurico por excelencia é o ser humano. Nada é tan portador do devir, nada vén tan cargado de acontecer. E creo que a aura nos sitúa na recepción e na hermenéutica. No sentido de que é unha condición perceptible pero non obxectivable. Isto convértea en epocal e en histórica. O retrato, máxime se é antigo, reune todas as condicións da aura. Iso que Barthes converte en “piedade” ao falar da fotografía. A piedade que nós sentimos ao percibir a aura. Porque o devir é terrible e aínda que nos marabille no inesperado (só quen espera encontrará o inesperado, dicía Horacio Oliveira en Rayuela citando a Heráclito), o seu destino é fulminarnos. Por iso Rilke exclamaba aquílo de que “a beleza non é máis que un fragmento do terrible que nos é dado contemplar…” nas Elexías. O feito de que nós descubramos a aura (en tanto que cicatriz(es) dos acontecementos) nun obxecto dado non quere dicir que sexamos obxecto do acontecer. O acontecer actúa como marcador sobre o obxecto e sobre nós. Mais é precisa unha certa disposición para a percepción da aura, como cicatriz do acontecemento. Como o devir está por todas partes en todo momento, nada hai que careza de aura, en puridade. Calquera entidade existente sería suficiente, como para os franciscanos, para presentarnos diante o que uns denominan providencia e, outros, devir. No obxecto marcado polo acontecemento nós descubrimos a sombra do acontecemento. E este descubrir a sombra do acontecemento pode ser un acontecemento ou non para nós.
A idea de aura é, certamente, complexa e controvertida e levamos case cen anos debatendo sobre ela. Benjamin emprégaa para contrapór o Antigo Réxime ao liberalismo económico e o capitalismo. O áurico sería, dese xeito, a alternativa ao libidinal, que é no que estamos agora. Se o áurico evoca o respeito fondo sobre o devir e as súas marcas sobre as cousas, o libidinal evoca o sometemento das cousas ao desexo. Os obxectos sedúcennos non pola presenza do devir sobre eles senón polo seu carácter libidinal, pola súa vontade de ser tentadores. Internet sería o libidinal quintaesenciado. Os blogs coma este serían a rebelión áurica que tenta redimir o pasado dos oprobios que ficaron sen xustiza. Algo tan simple como a tecnoloxía ao servizo da alienación e do dominio ou ao servizo da liberación e do coñecemento.
Mais, ben pensado, por que someter a aura ao imperio do acontecemento e da piedade, cando en moitos obxectos áuricos o que prima é xustamente unha vontade de intervir, o que estamos a definir como feito?
Acaso cheguei a ese punto en que precisa unha pausa e vento fresco. Un acontecemento.
Coñezo o libro que menciona, baixo títulos variables [eu teño unha edición recente traducida como “La obra de arte en la época de su reproducción mecánica”]. É onde lin a idea de “aura”. O que me parece curioso é que Benjamin mesture cábala e marxismo.
E resúltame inesperada a oposición entre aúrico e libidinal. Ao fío diso, a verdade é que non creo que este blog acade a categoría que comenta, pero agradézollo.
A vontade de intervir dos obxectos áuricos equivalería á arte entendida como revulsivo social?
Hai un libro precioso que lle encantará ler, se lle segue a interesar Benjamin, que é HACIA UNA HERMENÉUTICA DIALÉCTICA de José Manuel Romero. Ed. Síntesis. Do mesmo autor pode encontrar bastantes cousas na maraña referidas a Benjamin sobre algúns dos temas que lle sinalei. Tamén resulta inexcusable, dentro da obra de Benjamin, “Poesía e Capitalismo”.
A pregunta que fai podería retraducila en: os obxectos áuricos son imaxes dialécticas, isto é, están cargados dunha enerxía mesiánica que fala desde un pasado que reclama redención? Non teño resposta. Creo que non todos. As reliquias dos santos son, certamente, obxectos áuricos mais non creo que clamen por ningunha redención. Cando falaba de “vontade de intervir” referíame a que moitos obxectos áuricos son o resultado dunha vontade (a dun reloxeiro, por exemplo, facendo un reloxo) e, por tanto, carecerían de acontecemento. Aínda que o acontecemento podería xurdir en min ao contemplar ese reloxo e ser encontrado por el.
Falando onte disto cun amigo, introduciu o concepto de anagnórise, que creo que resulta moi atinado. E penso que hai un punto en que a anagnórise se mestura coa epifanía e coa psicanálise (no Edipo de Sófocles). Lacan falaba de l’événement como o final da psicanálise, o momento en que o acontecer se sobrepón á vontade. O recoñecemento de Edipo do seu pasado, o seu recoñecemento de si mesmo, é un acontecemento. Dáse conta de que sabía pero non sabía que sabía. Edipo descobre a súa aura, a súa carga de acontecer. E é vítima, ao mesmo tempo, dun pasado que reclama a súa redención.
Creo que a arte é áurica, por definición. E velaí a raíz do pensamento adorniano da imposibilidade de convivencia entre a arte e o mercado: ese horror de cousa chamada “industria cultural”. Aínda que nós, por necesidades conxunturais teñamos que defender unha industria cultural galega e mesmo unha industria cultural en xeral, fronte a outros tipos de industrias, con moitos matices, claro está. Creo, ademais, que todo Bourdieu procede de aí e, aínda que a súa teoría poida ser entendida como unha análise xustamente dos procesos que ligan industria e cultura, o que fai é sistematizar o pensamento de Benjamin, de Adorno e Horkheimer, acaso para negalo, para dicir que non hai arte fóra do mercado nin da sociedade, aínda que deixe unha porta aberta na súa análise da vangarda, oh, a vangarda, e o que el denomina investimentos a longo prazo.
O mercado é libidinal. E a publicidade é o seu profeta. A aura provén dos soños, do esforzo por entender, do misterio do mundo, das cicatrices do tempo. Fronte aos valores de cambio, de uso, simbólico (Bourdieu), cabe introducir o valor áurico para dar conta de como nos atrapan determinados obxectos (poemas, cadros, perfumes, olladas, silencios, músicas…) que nos sitúan no mundo e nos derruban do cabalo da ilusión. Por iso os románticos dicían que “a poesía é o único real”. O tema é infinito é dá non para unha senón para varias carreiras.
Un pracer.