pensamentos silenciosos no mar do Norte

Coñecín a Bei Dao, unha illa silenciosa no mar do Norte.

Sentou nunha mesa con 7 ou 8 persoas máis. Unha mesa pequena, diante dun público. Eu era público. Na mesa foron falando todos -todos- durante máis dunha hora ata chegar a el. El era o elemento máis exótico da mesa, o convidado especial. Sen embargo sentou no extremo máis apartado e con aspecto, como diría a miña nai, de non comer quente. Literalmente, quedou fóra da mesa. Observeino neses minutos que preceden a un acto institucional. Era Córdoba e chovía. Alí dentro, nunha caixiña de cristal a carón da Feira do Libro, arremuiñábanse fotógrafos e camarógrafos e organizadores e públicos, todos preocupados por non saltarse medidas protocolarias básicas. Unha muller sentada na segunda ringleira rosmoume que non debería sentar na primeira ringleira -onde me acomodara había un par de minutos- por estar presuntamente reservada a autoridades. Nada indicaba que estivese reservada a autoridades, pero a xente é así. Tómase a organización pola súa man, vela por protocolos abstractos. Díxenlle que eu agardaría alí ata que chegasen as autoridades para lles ir quencendo o sitio. A señora non ríu. Aos poucos, ela e a súa amiga viñeron sentar ao meu carón. Moi serias. Só velaban que ninguén se saltase o protocolo para poder saltalo elas primeiro. Ah, era iso.

Bei Dao apareceu probablemente da nada, cunha carteira marrón. Nunha constante reverenza, asumíu sen ningún tipo de interese televisivo o lugar que lle asignaban. Durante uns minutos non soubo que facer coa carteira marrón. Tratou de pendurala no respaldo da cadeira. Caeu. Deixouna no chan. Molestaba. Termou dela coas mans e colocouna no colo, a xeito de labor de calceta.

Xuntou os xeonllos separando os nocelos, un aceno que inconscientemente asociamos á humildade, a unha certa tosquedade tamén. Fixou a vista nunha China imaxinaria e agardou.

Escoitou pacientemente o chinés no que falaron o resto de convidados [en castelán, claro. Entre eles o Antón Reixa, cunha memorable arenga-dramática sobre retrousos, frases feitas, subtextos e demais que rematou cun académico Se nos organizamos ben, aquí follamos todos. Grande]. De cando en vez eu ollaba para el. Para a célebre illa silandeira no mar do Norte, que agora andaba calando polo Sur. Tiña ese aire de todos os chineses, un respecto que xa deviu en clixé: mesmo que non entendan nada, parecen asentir. Mesmo que lles preguntes polo corredor das alfombriñas de ducha, non responden e sorrín. Mesmo que non sorrían, sorrín. Mesmo que te exilien. Sorrín.

Un tópico aborrecible ese.

Bei Dao sorrir non sorría, pero adoptaba un aire minúsculo, esmagado polas presenzas occidentais. Máis que nunca fun consciente do que significa ser chinés, mesmo nun exilio. Ser chinés significa ser 1/1.300.000 aumentando o denominador. Iso pareceume ser chinés. Un proceso partitivo.

Hoxe leo unha entrevista con Bei Dao nun suplemento de xornal. Poeta e disidente, din. A entrevista só discorre temáticamente pola política chinesa ou a xeopolítica mundial. Literatura, cero. Non lembro con precisión os textos que lle escoitei recitar, primeiro en chinés e logo na voz dun intérprete. Non eran textos demasiado extraordinarios, xulguei. Por que se reverenciaba tanto a Bei Dao? Pola súa disidencia? Porque intentou entrar en China a porfía e devolvérono nun avión aos Estados Unidos?  A súa obra pareceume moi sosegada, árbores na soidade dunha fraga na que se penetra e cousas así. Talvez axiña entretecinos coa pouca poesía tradicional chinesa que coñezo e tamén, malia todo, con esa especie de sushi que se come en todo o mundo e que son os haiku. O caso é que non souben ver excepcionalidade nel. Se cadra, debería saber todas esas cousas que agora sei para interpretar símbolos na súa poesía? Era todo demasiado subtil?

Se eu fose Bei Dao sería suspicaz. Se cadra Bei Dao é suspicaz, non me deu tempo a averigualo. Sería suspicaz. Tanto honor, tanto convite a festivais literarios… ten a ver coa miña literatura? Ou co significado da miña literatura na política chinesa? Son cousas distintas. Que le a xente cando me le? Le letras? Le frases de xade, opacas pero cheas de vetas e sentidos? Le os meus símbolos, a miña imaxinería? Ou le a miña disidencia, le Tiananmen, le os abusos de poder chineses dos que son vítima?

É o que poderíamos chamar consideracións van Gogh: a xente non vai ver pinceladas brutas de tons marelos cando se esfrega unha contra a outra na National Gallery perante Os Xirasois. A xente vai ver unha orella cortada, a xente vai ver incomprensión, a xente vai ver nin un só cadro vendido en vida, a xente vai ver un tiro no peito, a xente vai ver unha prostituta, a xente vai ver Cartas a Theo, a xente vai ver a Kirk Douglas. Iso pensaría eu se fose Bei Dao.

Pero non son Bei Dao e, probablemente, esa poesía súa da que eu recibín leves fulgores nun mediodía cordobés sexa un lampión para moitos chineses e supoña un milladoiro literario e blablá porque bla.

Será consciente Bei Dao de todo isto? Preocúpame. Ao se deitar a noite tras a entrevista, non matinaría Bei Dao en por que o xornalista español non lle fixo pregunta ningunha verbo da súa poesía? China y poesía, titulouse a entrevista. Unha manobra de despiste, de marketing. Debería chamarse China e disidencia. Ou China e poder. Daría igual que o entrevistado fose zapateiro, arquitecto ou trapecista do Circo do Sol. Debe de ser algo case peor có exilio que a obra de un sexa valorada só en función de parámetros políticos ou sociais. Sen embargo, iso é así. E funciona. E funciona moito en calquera lugar. No noso culto á personalidade, tendemos a proxectar na obra das persoas trazos do seu temperamento. Un temperamento fogoso parirá obra fogosa. Non albisquei disidencia poética algunha na obra de Bei Dao. Se cadra non me deu tempo a vela. Semellaba clásica, filosófica, bucólica. Chinesa. Deume sensación de serenidade, de complicidade coa natureza.

Será Bei Dao un revolucionario nos actos e un clásico na súa literatura? Para que o entrevistaron exactamente? En calidade de que? Como obxecto de exotismo desmitificador da nova China ultrapotente [un invento estadounidense para ter outro país ao que temer, dixo, polo visto sorrindo]?

Como poeta, está claro que non.  A súa poesía nesa entrevista permaneceu virxe.

Debe de ser difícil ser Bei Dao e non pensar en todas estas cousas antes de pechar a carteira marrón, espernexar un pouco e apagar a luz no exilio.