leit-motiv ou momento-funil

Momentos-funil son aqueles nos que, fagas o que fagas, semella existir unha turbia forza gravitatoria que che conduce cara ao mesmo punto do espazo, que ben pode tratarse dun concepto. Esta fin de semana todo conducíume cara ao mesmo lugar. Esta fin de semana foi un momento-funil.

Primeiro presentóuseme a etimoloxía da palabra: o venres, unha muller levoume no seu coche ata Compostela. Dado que eu tiña pensado tomar o tren e ler, a que sostivemos foi unha conversa inesperada para min e, como tal, sentina vivaz. Falamos de moitas cousas, entre elas das palabras. Da publicidade pasamos á orixe dos significados, que ela coñece ben. É profe de latín e grego. Unha neuralxia é a dor nas neuronas, unha lumbalxia, no lombo, unha mialxia nos músculos… e unha nostalxia? Unha dor no sentimento do regreso a casa, dixo. Nostos significa o regreso a casa. A Odisea é o nostos por antonomasia. Unha civilización de loitadores e poetas como a grega acuñara unha soa expresión para iso. E non só a expresión senón tamén a patoloxía dolorosa asociada.

Primeiro choque coa palabra.

Pola noite leo. Breviario de podredumbre nunha edición que cheira mal. Vella, cor tofu seco, rugosa. Léoa por calquera páxina porque todas queiman por igual e non se pode atacar dende o principio, como un libro normal no que se entrase suavemente ata chegar a un clímax: Breviario de podredumbre naceu xa clímax, un clímax treboeiro; lelo é amasar un anaco de uranio, é mirar o sol nun eclipse, é non pestanexar a mantenta. Ideal para durmir. Malia que todos os pequenos textos do libro fulguran como a espada candente que deixa cego [os títulos xa son promesas: A gama do baleiro, Exéxese da decadencia, Apoteose do vago, O pensador de ocasión, A disciplina das santas, títulos que en moitos casos remítenme aos elixidos por Amélie Nothomb para as súas obras ou para obras dentro das súas obras (penso en Prétextat Tach)], é un o que drasticamente abre as súas azas de curuxa para min: Sobre la melancolía. A melancolía non é a nostalxia, pero ambas semellan seguir unha dieta similar en rexións próximas do universo. É dicir, do noso cranio.

Cando un non pode librarse de si mesmo, deleita devorándose.

Así comeza ese fragmento. É certo que a nostalxia parece un sentimento máis cósmico, non tan personalizado. Cioran cita varios termos  siameses da nostalxia ao longo do Breviario: Sehnsucht, yearning, saudade. Relaciónoo coa khandrá rusa, que o autor non menciona. Cioran di que en francés non existe un termo similar, que cafard non ten calidade metafísica e ennui está singularmente dirixido. En rumano [pero el non o di] hai un termo minuciosamente igual ao galego: dor. Porén en galego a dor é unha palabra banal, desprovista de vida submariña, para iso están a ampla saudade atlántica e esa palabra diminuta: a morriña. Cioran esquece a sabendas o rumano. Cioran escribe en francés. Cioran é de ningures. Admiro ese ningurismo. Cioran camufla a dor rumana con etimoloxías da nostalxia. A dor  polo regreso.

É o segundo encontro co tema-teima.

O sábado pola tarde vou a unha exposición. Alí atopo isto:

Hai unha casa, a casa da nenez de Tarkovski seica, que aparece en moitos dos seus filmes. Na exposición leo citas en letras de vinilo. Citas de Bachelard sobre a poética do espazo. Fisgo nunha sala escura e dexergo isto. Neve. E unha muller que canta. Canta mamá! Y., confundido, entusiásmase de máis. Cre que canta a súa nai. Eu son a súa nai. Berra emocionado. Cómpre marchar. Logo de ter contemplado esa imaxe, ese marabilloso zoom inverso que nos abre a un espazo soñado, sagrado, infantil, cargo cun estropicio na alma. Na presunta.

Convidara a G. a acudir a esa exposición comigo. Non quixo vir. Pero a ti prestábache tanto Tarkovski, non? Non. Algunhas cousas. Andrei Rubliev, Solaris, A infancia de Iván. Pero vai sobrevalorado. Non me interesa ver a exposición.

Eu sei que hai dez anos G. tería vido comigo. Tería louvado a Tarkovski.

Coñecen esa sensación? Cando alguén moi influínte para nós, alguén que nos recomendou leiras de coñecemento, que mesmo nos instruíu nelas, descré de todas. Cando nós seguimos crendo malia todo. Cando vemos o tempo, como  transcorre e transmuta. Cando sentimos esa punxente desilusión.

Esa dor ao longo de todo un regreso.

[…]

A forma fotográfica da nostalxia semella estar sendo a polaroid. A exposición de Tarkovski consiste en polaroids soñadoras e privadas, de Rusia e de Italia, ademais de fotogramas e citas. Sinto a cicatriz das máis de 200 polaroids orixinais que perdín o pasado inverno. Nesta primavera atopei unhas poucas [6 ou 7] que salvaron. Sospeito que, por moito que nos esforcemos en ocultalas, as lembranzas nunca perduran baixo a forma que nos gustaría.

Tampouco nós. Podería engadir.

E engádoo.