as avoas: Rosa Inés

Nun dos libros que deixaches na casa, Chávez nuestro, lin hai anos un poema escrito por Hugo Chávez. O home que parecía que traía tanto ao teu país, o que quería a abuela Borges -e ti mesmo-; o que, segundo o teu pai e tras tanta esperanza, finalmente naufragara nunha das terras máis vizosas da terra, no medio dunha das capitais máis perigosas, desordenadas, sucias e fabulosas do mundo.

Chavez nuestro
Chávez nuestro, entre os dinosauros de Y. e o patchwork de E. Foto propia

O libro publicouse en Cuba, na Casa Editora Abril, non está moi claro se no 2004 ou no 2005. Todo vermello e negro, cunha tapa entre vermello coágulo-de-tres-días e carmesí. Se vos fixades, o «a» do Chávez do título non leva til senón unha boina. Ábroo e as páxinas danme olor. As páxinas danme aire. E o aire de Malecón dos pulmóns dos meus avós mestúrase co aire circundado por zamuros do Ávila, co aire que baixa dende a masa da serra. Hai unha fibela apertadísima cinxindo o océano entre a Iberia atlántica e o Caribe.

Malia que xeoloxicamente separemos a un ritmo de dous centímetros ao ano pola cicatriz da dorsal mesoatlántica, as feridas e cicatrices dos que veñen e van entre un lado e outro non cesan. Son da idade dos primeiros seres que poboaron todo isto. Desa idade sen medida.

Da da miña avoa, criada en La Habana e Varadero. «Criada» non como participio do verbo criar, senón como substantivo [traballou como criada dunha señora riquísima]. Da da túa avoa en Caracas, aínda viva, sabia e nodosa coma un samán.

Nese poema recollido en Chávez nuestro, el fálalle tamén á súa avoa. Non sei que teñen as avoas, que nos volven sempre. A súa -unha delas- chamaba Rosa Inés e Chávez explica a xestación do poema tras a morte dela:

«No voy a traicionar mi infancia de niño pobre de Sabaneta. Inmediatamente después que enterramos a la abuela Rosa Inés, en enero de 1982, me fui para la casa de Adán y allí, en la noche, junto a una lamparita que él tenía en su pequeño estudio, escribí un poema dedicado a ella.

Me salió de un tirón. Fue una especie de juramento ante Rosa Inés, una memoria que es para mí sagrada:

Quizás algún día,
mi vieja querida,
dirija mis pasos
hacia tu recinto.

Con los brazos en alto
y con alborozo
coloque en tu tumba
una gran corona
de verdes laureles.
Sería mi victoria,
sería tu victoria,
y la de tu pueblo
y la de tu historia.

Y entonces,
por la Madre Vieja
volverán las aguas
del río Boconó,
como en otros tiempos
tus campos regó,
y por sus riberas
se oirá el canto alegre
de tu cristofué
y el suave trinar
de tus azulejos
y la clara risa
de tu loro viejo.

Y entonces,
en tu casa vieja
tus blancas palomas
el vuelo alzarán.

Y bajo el matapalo
ladrará Guardián,
y crecerá el almendro
junto al naranjal.

Y también el ciruelo
junto al topochal
y los mandarinos
junto a tu piñal
y enrojecerá
el semeruco
junto a tu rosal
y crecerá la paja
bajo tu maizal.

Y entonces,
la sonrisa alegre
de tu rostro ausente
llenará de luces
este llano caliente
y un gran cabalgar
saldrá de repente.
Y vendrán los federales
con Zamora al frente,
y el catire Páez
con sus mil valientes,
las guerrillas de Maisanta
con toda su gente.

O quizás nunca, mi vieja,
llegue tanta dicha
por este lugar.

Y entonces,
solamente entonces,
al fin de mi vida,
yo vendría a buscarte,
Mamá Rosa mía,
llegaría a la tumba
y la regaría
con sudor y sangre,
y hallaría consuelo
en tu amor de madre
y te contaría
de mis desengaños
entre los mortales.

Entonces,
abrirías tus brazos
y me abrazarías
cual tiempo de infante
y me arrullarías
con tu tierno canto
y me llevarías
por otros lugares
a lanzar un grito
que nunca se apague.»

Hugo Chávez

Rosa Inés, avoa de Chavez
Rosa Inés, a avoa de Chávez, sobre o mantel que coseu mamá. Foto propia

Hai que perdoar -ou non- o sentimentalismo desta entrada. Non crean que é tan oportunista como parece. E se o é, tanto me ten. Non vou entrar agora a dirimir se o poema do que foi presidente posúe calidade ou non -non hai moito lin un bastante peor de Günter Grass, no que o Nobel facía funambulismos con inopinada torpeza literaria sobre a liña tendida do compromiso-. A min ese poema gustoume e punto. Hai paxaros e hai avoas. E punto. Tampouco vou entrar no personismo de Chávez, unha figura alzada e deostada, á vez épica, histriónica e lírica. Verdadeiramente abriu algo máis nas veas xa abertas de América Latina. Verdadeiramente malia os malandros, a burda ‘e secuestros e os primeiros disparos que oín na vida. As pintadas de Caracas. O rostro do médico cubano que tratou ao meu fillo en Trincheras. O monos que viñan roubar cenouras á cociña do hospital. Os cambures manzanos. A suor. A cota mil. As misións. As orquestras. A chicha. O sol.

O rostro da abuela Rosa Inés, con esa altura de pómulos de Mercedes Sosa. O aire indio. O aire escravo. Ali Primera. Os militares. El llano.

Esa mestura no poema entre a avoa que resucita e o pasado militar: Zamora, Páez, Maisanta –Maisanta foi un dos bisavós de Hugo Chávez-. Todos rebeldes, caudillos, orgullosos. Canto hai de avoa neles.

A abuela é a terra, pero nós non temos abuela.

A terra venezolana, que se ten un intre entre os dedos, e xa non se ten.

O «compendio telúrico de América», como chamou a esa terra venezolana o escritor cubano Alejo Carpentier. Chávez nas pintadas a carón de Bolívar. O mesianismo. Os erros dun goberno. As forzas de seguridade corruptas. Os líderes bos, os líderes malos. Os poemas bos, os poemas malos e os poemas que son sen máis, como fenómenos da natureza.

María Lionza nas montañas de Sorte.

Canto do cristofué.

2 pensamentos sobre “as avoas: Rosa Inés

Deixar unha resposta

introduce os teu datos ou preme nunha das iconas:

Logotipo de WordPress.com

Estás a comentar desde a túa conta de WordPress.com. Sair /  Cambiar )

Facebook photo

Estás a comentar desde a túa conta de Facebook. Sair /  Cambiar )

Conectando a %s

A %d blogueros les gusta esto: