zarzuela e steampunk

Antonte dicía un pianista no Conservatorio de A Coruña: «Non podo coa zarzuela, recoñezo que son prexuízos». Pásanos a moitos. A palabra «zarzuela» fainos enarcar as cellas e enrugar o nariz, non sexa que vaiamos cheirar a corrala del castizo Madrí ou a patio de veciños co seu eterno arrecendo a repolo. Aquí, no norte, a propia palabra énos remota, as «zarzas» son para nós unha silveira. Aquí non hai «zarzas»; en todo caso, zorza. Zorzuela?

E que dicir dos argumentos ou da fala, non entendemos o seu laísmo, os seus incómodos pronomes cambiados «me se», as súas figuras caricaturescas reberetadas de chulería e prepotencia. Conste que por estes lares tamén hai lercheo, como non, e chulos e prepotentes, como en todas partes. Con todo, o ceo da zarzuela quédanos lonxe quizais máis no tempo que na xeografía. Musicalmente pouco ambiciosa? Tratando temas pouco elevados? Bueno, os amantes do famoso «género chico» poderán rebater todo iso con mil e un exemplos que eu ignoro.  Algo do seu humor aínda pode chegarnos mais as relacións persoais, sobre todo as sentimentais, sóannos a swahili.

Diso falabamos «Felipe» [Pedro Martínez Tapia, barítono] e eu, «Mari-Pepa», estes días durante os ensaios de La Revoltosa [Ruperto Chapí, 1897] . As reaccións dos personaxes, sobre todo as de Felipe, resultan esaxeradas, dun machismo baseado na inseguridade, esa febleza que consiste en esixir ad nauseam a virtude dunha muller cando esta corre o perigo de ser demasiado atractiva e sabelo e usalo. No século XXI cremos que xa temos superado todo iso mais, se a alguén lle apetece revivir [e comparar] un anaco dese século XIX madrileño, cando o costumismo da capital parecía o único exportable, hoxe mesmo estaremos no Teatro Colón ás 20:30, baixo a batuta do mestre Julio Cabo, nunha posta en escea da Coral Polifónica Follas Novas.

Teremos que darlle unha oportunidade a un xénero que asociamos ao centralismo, a esa peculiar forma de vecindade [a corrala]  e á revolución dunha muller que comeza a ser consciente do seu poder social [algo da Carmen de Bizet pode ter esta Mari-Pepa, aínda que ao final caia nos brazos e mandados do seu chulo]. Persoalmente, penso que La Revoltosa é unha obra divertida, canallísima no seu momento e case cándida hoxe, mais que adolece de certas eivas narrativas: cunha primeira parte demasiado desenvolvida, a relación de Mari-Pepa e Felipe parece resolta ás présas, como se a López Silva e a Shaw [libretistas] estiveran beliscándoos no cu para estrearen dunha vez. A escena da liorta resulta cómica pola súa bipolaridade: a parella protagonista pasa de amarse con loucura a pelexar como un par de gatos ciumentos sen máis motivo que unha gargallada mal entendida.

E que pinta o steampunk en todo isto?

Ben, como movemento retrofuturista que enxalza a maquinaria a vapor e o mecanismo en xeral, e a pesar de que habitualmente se sitúa na Inglaterra victoriana ou na Francia de Verne, atopamos algo vagamente steampunkarra en «La Revoltosa»: un pequeno xogo musical co reloxo e catro dos protagonistas que agardan que dean as dez. Si, xa sei que está moi pillado polos pelos e que un patio de veciños castizo como paradigma de estética steampunk non funciona, pero é que a saia que vou levar resulta que se encadra nesa moda. E tiña que dicilo.

Quen lle ía dicir a Mari-Pepa que a vestirían cen anos despois cunha saia de ebay,  nacida entre goggles de aviador e engrenaxes nus?

A zarzuela e o steam. A próxima representación que fagan dela, que sexa entre vapores industriais e Felipe vaia tisnado de carbón. Y ole con ole con ole.

Aínda que só sexa por esta estampa costumista: que nai non soltou algunha vez entre os vapores quentes de fregar os pratos un «Ay, Felipe de mi alma» saído da alma mesmamente?

O ano da estrea de «La Revoltosa» foi tamén o ano de «Drácula», de Bram Stoker, o ano d’«O Home Invisible» de Wells, o da telegrafía sen fíos, o ano da descuberta da aspirina, o electrón e a reproducción dos virus…

Un fin de siècle revoltoso baixo o ceo de Madriz.