Evgeni Onegin. Ensaio xeral

Diante de min camiña Minia. Vai vestida de labrega rusa, igual ca min. Seguimos unha serpe azul que fosforece no chan para guiar os nosos pasos cara o escenario. Non falamos. Sentimos chist constantemente. Chist do rexedor. Chist do director. Chist dalgún compañeiro que ordena calar. En todo grupo social pretendidamente igualitario sempre hai algún compañeiro que, cobrando o mesmo ca ti na fin da obra, inviste dunha autoridade inventada para ordenar calar.

Sentimos chist malia non ter dito nada. Minia non dixo nada. Ela é calada, miúda, con esa curva no lombo de muller humilde, das verdadeiras labregas. Non sei se é humilde. Apenas a coñezo. Non é exactamente bonita, talvez graciosa ou entrañable. O seu nariz, por exemplo. Éo. Entrañable. Arrezagado. Un deses exemplares da nosa especie que, cun pequeno tic nos ollos e un aire honestamente despistado, fai segregar un cariño fugaz e fortuíto. Ela non dixo nada e eu tampouco. Camiñamos en silencio, como se naturalmente regresásemos dunha xeira baixo o glacial sol de todas as Rusias cun feixe de herba ás costas.

É mentira.

Vimos de nos peitear abaixo, en camerinos. De deixar a nosa cabeza en mans dunha perruqueira que nos esculpe un tocado estilo Bañista de Valpinçon. Non vimos de traballar para ningún barin. Non calzamos trapos envoltos que patinan na xeada endurecida do camiño.

Porén, dalgún xeito participamos desa colectividade anónima, dese modo de camiñar en silencio. Cantar nun coro é volverse anónimo voluntariamente, perderse na manda, na bandada, no fato. Algo tan antimoderno. Minia é obediente. Non destaca demasiado, non leva moito no coro. Hai máis de dous anos que o deixei, pero volver 10 días axiña che fai acordar de novo nesa corrente encontrada de forzas, críticas, sutís dominacións e sometementos. Son inocuos, por suposto. O labor que desempeñamos non é en absoluto relevante para o futuro da especie humana [seica si?] nin nos xogamos un emprego. Somos un grupo humano. Pequeno. Variopinto. Xeracións batidas. Temos en común que sabemos cantar, facémolo con solvencia e por amor á arte. Divertímonos. Inofensivos. Ningún xefe de estado empezaría por nós os seus pogroms. Tampouco nas douradas páxinas dese libro transparente, a historia con hache maiúsculo, hache historiado, tampouco aí figuraremos en negriña, como individuos sequera. Somos parte dun ente superior a nós, o Coro, como as células que compoñen o organismo da medusa ou os palestinos que compoñen os Territorios Palestinos ou as estrelas no enxame cósmico da Grande Nube de Magallanes. É dicir… unha nada imprescindible.

Todo iso pode resultar ofensivo ás almas que procuran o sublime a través do eu. Eu mesma procuro algo similar cunha metade. Creo que a esquerda. Sei que saín máis lograda no lado esquerdo. Para o outro elixo esa nada imprescindible. Son unha labrega rusa que camiña cunha gavela de trigo nas mans. Para ofrendarlla á matushka-barinia.

Son unha figura amorfa que camiña pola parte de atrás do escenario sen ganas de falar.

Unha mancha calquera, un vulto nin singular nin plural. Corazón a tantos latexos, x neuronas apagadas, proceso dixestivo ata as 5, respiración de talante melancólico.

Son un reforzo do coro en Evgeni Onegin, de Tchaikovski. Dúas únicas funcións no Palacio da Ópera, setembro de 2008.

Chegamos ao noso lado escuro tras do escenario. A orquestra afínase e sempre o fai do mesmo xeito, a desmelodía da afinación idéntica en todas as orquestras irrompendo dende o la do óboe. Vemos o director e a escena nuns pequenos monitores. Arracimados homes con homes e mulleres con mulleres sumamos uns 60. Son eses momentos disonantes nos que vai comezar todo nos que aínda se pode tusir ou botar unha escuálida gargallada de soprano.

Sen embargo non é a estrea. É un ensaio xeral e están permitidas algunhas saídas de ton inxenuamente transgresoras como cantarlle cumpreanos feliz ao director musical. Unha especie de teletubbies disfrazados, con esa capacidade de decisión. Así somos os coros.

Tras do pano granate, uns 50 ou 60 amigos e familiares asisten a esta función privada tamborilando como reis nas súas butacas vermellas. Privilexiados. Ven o que ninguén ve. A relaxación dos músicos. A reserva dos cantantes, dosificando proezas, gardando nunha recámara da gorxa os sons absolutos. O gusto do director polos xerseis de colo de cisne. O libro aberto no atril da arpista.

Esa atmosfera pseudovienesa que faría as delicias de T. Bernhard.

A ópera xa comezou, unha obertura e un dúo en caixas.

O coro -tamén Minia tamén Klaus e Liliana- ollamos os uns para os outros, homínidos nunha cova. Na cova da parte de atrás do escenario. O rexedor ten un brazo en alto, como se portase a bandeirola da fórmula 1. O rexedor é un home con vértices, fala con vértices, ordena os rotuladores, lapis e chilindradas todas da súa mesa de traballo formando paralelepípedos perfectos. O rexedor fala demasiado rápido, vese que non lle gusta ordenar en voz alta senón sobre unha mesa. Se puidese colleríanos cunhas pinzas un por un para colocarnos onde quixer. Todos pensan que é un borde. Eu penso que é un tímido ordenado. O rexedor está condenado a falarnos para que procesemos menos dun 30% de contido. Así que co seu brazo en alto máis parece un profeta disposto a predicar no deserto que o da bandeirola de fórmula 1. É difícil facerse entender polas multitudes. Eu son parte dunha multitude. Participo desa elemental xordeira e celébroo.

Despois dunha intensa pasaxe descendente dos cellos, un silencio musical [tacet] marca a entrada do coro. Canta Ray, un tenor uruguaio. Fai de capataz. Os demais repetimos en eco as súas últimas palabras.

O rexedor baixa o brazo. Predica.

E entramos a escena.

A ópera avanza. Coñecemos aos personaxes, ao falso protagonista [Onegin] e á auténtica [Tatiana]. Onegin interprétao un barítono que a ninguén parece gustar. Mr. Waxman, bromean. Non xesticula en absoluto, non estraga os músculos faciais con complicadas expresións que revelen algo de si mesmo. Seica tragou un bote de cera cando neno.

E se o Onegin de Pushkin era alguén así? Non se trataba dun tipo transversalmente fustrigado pola khandra, esa versión rusa do spleen decimonónico? A ninguén do coro parece simpatizarlle.  Tal e como acontece na ficción: aos convidados da festa na facenda de Larina, que somos o mesmo coro no 2ºacto, cáenos gordo. Segundo o libreto pasaremos a velada criticándoo. Unha personalidade melancólica, enfastiada… non será acertado que este barítono ruso esperte en nós esas sensacións de repulsa? Non somos nós o coro que bala a un tempo e é a súa a voz que se alza por riba da nosa directamente saída da súa alma, con spleen ou sen el?

Non somos nós os cordeiros?

Onegin é un antiheroe, un home orgulloso, despectivo. Rexeita a unha muller e logo se arrepinte. Pero Tchaikovski preferíu poñer no lugar da muller e Pushkin, seica, no do home. Na vida real [defina vida real] Pushkin morrerá vítima dun duelo, igual que o amigo de Onegin morrerá ao final do segundo acto sobre a neve artificial e baixo o luar dos focos, cunha bala rusa saída directamente da khandra do protagonista.

Tchaikovski optou por se casar cunha alumna tras dunha carta apaixonada desta, para eludir un destino similar ao do tormento de Onegin. O matrimonio fracasou. Nin era o primeiro homosexual nin o último que o faría.

No baño pregúntolle a Oksana -un reforzo do coro de orixe rusa- en que consiste a khandra. Oksana óllame, talvez sorprendida tanto pola pregunta como polo lugar onde lla fago. Khandrá [corríxeme] é preguiza, nostalxia. Algo moi ruso. Como a saudade? [insisto]. Mírame. Evidencia que non sabe a que me refiro cunha sutil indulxencia. Ou como a morriña galega [prosigo], unha como carencia de nonsesabequé. Si, responde. Seca as mans, enfeita os seus bucles de boneca loura e marcha.

Ten o rostro ancho e a típica ollada rusa, parece escanear algo que sempre fica tras de ti. Ollos azuis de tundra, de afastamento. É guapa.

A khandra conforma quizais o único aspecto interesante do argumento desta ópera demasiado sentimental.

No camerino das mulleres. A letra repásase maquinalmente mentres se insiren os amallós dos xustillos nos seus buracos correspondentes, en formación de ringleira, as unhas ás outras coma irmás de xeracións dispares. Alguén come un plátano coas botas chatoladas apoiadas sobre unha caixa de cartón; as perchas pandan baixo quilos de roupa, enaugas, tafetás, veludos; cadaquén cantaruxa, retoca o peiteado, pon morriños ante o único espello para 30 pares de ollos a se espreitar. A través dos monitores chéganos a aria do tenor antes de morrer no duelo. Ovacións. Dentro do camerino bisban pintalabios compartidos, sornas, complicidades, broches admirados, brincadeiras, sombras nacaradas para a pálpebra móbil esparexendo sobre a páxina 107 da partitura. Somos o soño dun pintor de interiores, somos a clonación de centos de Degas, a nosa carne mestura o branco do queixo do Cebreiro e o caviar vermello de San Petersburgo, preferimos blinis ou filloas, contamos entre dezanove e sesenta anos, peitos que precisan dende unha talla 80 ata unha 110, arrastramos noivados fracasados, netos adolescentes, fillos no ventre. Inclinámonos sobre a nosa roupa co peso de 180 anos de tradición. Bambeamos bucles falsos. Agardamos a chamada do noso eunuco, o rexedor.

[ interésache en verdade esta narración? Debes seguir léndome ou todo seguirá igual en ti unha vez o deixes de facer e me sepultes na primeira neurona que atopes  cando o texto extinga?]

Hai varias solucións que non me convencen na montaxe. As mulleres saímos no foxo da orquestra a cantar unha peza bucólica nunha escena na que seica encaixaríamos mellor ao fondo dunha fiestra pechada, sombras chinesas a apañar moras. A escenografía varía pouco. Nos bailes asemellámonos a sacos de patacas de Coristanco.

No terceiro acto pertencemos á aristocracia sanpetersburguesa. Na que Onegin si parece sentirse na salsa. Así que esa khandra debe de cobreguearnos a medula tamén a nós. Levo un vestido de veludo verde escuro que me lembra ao célebre vestido das cortinas de Escarlata. Kniguinia Gremina, smatritie, smatritie. Tatiana é o parrulo feo da historia. A rexeitada nos primeiros actos e o cisne do derradeiro. A soprano leva chuletas de ruso en papel fosforescente pegadas nas palmas das mans. Gústame a súa voz, logra ser cavernosa ás veces. Agradezo esa capacidade nunha voz de soprano. Agradezo que se me grite con certa reminiscencia a eco de gruta.

O dúo final é -debe selo- apoteótico. Se é que este adxectivo segue a significar algo.

Isto é un ensaio xeral.

Ao final os aplausos resoan no eco dun patio de butacas case baleiro. Todo acontece como se o auditorio se atopase cheo a fartar. Saudamos moitas veces. Unha farsa dentro dunha farsa, unha pantomima de estrea. Respírase un aire tranquilo, triunfante.

O pano estreita a escena con luxo e pesadez e péchaa: os coristas bulen a se fotografar cos solistas, o director seca a suor e sorrí, os tremoeiros agardan -camuflados de escuro- ao fondo do escenario, no seu escenario particular de poleas e ferraganchos. O rexedor dá ordes que ninguén escoita. O director de coro incide nalgunha pasaxe problemática, repite palabras como dinámicas, ollar ao tempo do director, stacatto, notas calantes e por favor. Alguén tira a perruca con aceno de cansazo feliz, barállanse lugares para ir cear, hai unha flor tripada no chan que, non sei en que, parécese a Wilde.

Regresamos a nos despoxar da nosa identidade efémera ao camerino común de mulleres. A rusa, Minia, Xonxa, Paloma, a chistosa, a que non aturo… todas. Volvemos desabrochar e abrochar, suspirar, nos encrequenar sobre as botas, a beber a grolos longos de vasiños de plástico. Regresamos ao noso século XX de roupa cómoda e casual e ollamos con saudade [con khandrá?] os 10 quilos de baleas nos que volveremos inserirnos mañá.

Isto é, xa o dixen, un ensaio xeral.

Iso que precisariamos no mundo real, no que as palabras resoan para sempre. Ditas unha vez, ditas para sempre.

Sen a benevolencia dos aplausos dos ensaios xerais.

Co triunfo ou co fracaso dunha estrea.