temporalmente sen nome

O día 23 de xaneiro de 2009 era hoxe. Tíñao ante min, detrás ou entre min.

Era un día alerta laranxa. Malia iso, por iso, era un día fermoso.

Na mañá, G. fora ao médico. Díxomo onte. Seino porque iso turbáballe un pouco o ánimo. Eu preguntáralle. Logo, a nosa rutineira conversa telefónica de cotío discorreu polas nosas lecturas. Vila-Matas non lle disgustaba aínda que logo pareceu que si. O exceso de exhibicionismo cultural. Os seus amigos literarios compoñendo unha vida literaria. El agora prestoume o Sebald que lle regalei eu. El regaloume Sebald unha vez, Do natural. Eu regaleille outro, anos despois, Os aneis de Saturno. Falamos de Sebald, entón. Sei que a G. aféctalle a nobreza baixo todas as súas formas. A nobreza desposuída. Durante moito tempo G. elixiu ser un nobre desposuído; alguén que nace con todo e desaparece sen nada.

Unha especie de civilización conformada por un só individuo.

El é sebaldiano, vila-matense, bernhárdico, hikikomori sen tecnoloxía, canettino, borgesco, kafkiaco, nietzschés. Podería dicir que é todo o século XX convertido nunha patoloxía de raíz literaria masculina.

Algo despois desa conversación, tomei un taxi. Fun buscar o meu fillo. Á escola infantil. Ese quefacer, xunto co de organizar festas culturais neoiorquinas, paréceme o colmo do glamour. O taxista era un home entusiasta, falaba e criticaba con entusiasmo. Feliz. Gustoume escoitalo, aínda que iso non debe enganarme e conducirme a crer que amo o xénero humano.

O taxista usou esta expresión deturpada: “a rejatabla”. Eu sorrín. Non porque o pronunciase mal. Non con condescendencia. A condescendencia é unha aberración moral do carácter que trato de extirparme dende hai tempo. Non me importa que a xente fale mal se o fai con entusiasmo e imaxinación. Hai xente que fala tan ben, que escribe tan ben e di cousas tan esvaídas, tan mortas que poderían desfacerse e converter en po dentro do teu cerebro. Enchelo de po. De pos eruditos. O taxista falaba así, “a rejatabla”, e pensei na rella dun arado sulcando frases, ideoloxías, conviccións, facendo tabula rasa de todo iso. Con ese entusiasmo un pouco cego que ás veces se opón á tétrica lucidez.

O taxista falaba, dicía “a rejatabla” e ollábame de esguello. É dicir, non ollaba á estrada pola que, aseguraba, circulaba moito imprudente, moito maleducado. Xente que podería ofender a túa moral aparcando mal. Chegamos a sentirnos ofendidos por un coche mal aparcado.

Sen dúbida, este noroeste peninsular é un pequeno receptáculo de benestar. De benestar paranoico. Iso pensaba eu o día 23 de xaneiro pola mañá, cando era hoxe.

Logo chegou a tarde. A tarde, como a segunda metade de calquera proceso histórico, o imperio asirio, a revolución francesa, os séculos escuros, foi diferente. A tarde partíu en dous o día. O día deixou de ser homoxéneo e dunha peza. “A rejatabla”, partiuno.

[…]

Pola tarde saín traballar como actriz, a unha localidade, B., distante unha hora e media en coche. Durante todo o día o vento deixouse sentir coma un lobo famento. Os telexornais falaban da inminencia de algo, as autoridades civís recomendaban non saír a menos que fose imprescindible.

No coche respírase o fume do teatro. Broméase moito, con enxeño, con malicia, fálase de cartos, de próximas actuacións, nas intervencións insírense fragmentos de textos teatrais, actuais ou pasados – iso é do Ricardo ou da Bailadela?-, coméntase sobre personaxes ficticios, sobre antigos coñecidos doentes, sobre os mellores hoteis e restaurantes das cidades concibidas como prazas de conquista, sobre política, sobre intimidades. Somos mulleres.

Os primeiros refachos dun exército de ventos enmudécennos varios minutos.

Chegamos a B. e argallamos a obra sobre o escenario, 7 mulleres, 2 técnicos e un director. Pensamos que non acudirá ninguén porque a noite palideceu expectativas. O temporal sen nome, alguén chámao polo seu tecnicismo, cicloxénese explosiva. A tormenta perfecta, na xiria dos mariñeiros, esas criaturas do pasado e dos abismos que compoñen o ADN do pobo galego.

Ás nove menos dez só hai tres persoas congregadas na porta. Ás nove, unhas corenta. A e cinco comezamos, mozas.

Os meus primeiros quince minutos transcorren en escea. Boa parte da representación pásoa en camarinos, pintándome as unllas de cor crema de leite, lendo, matinando en cousas que escribir, títulos, temas, tirando fotos aburridas e interminables. Aventúrome a mercar bebida ou comida a unha desas solitarias máquinas expendedoras dun dos corredores do auditorio. O meu personaxe reside teóricamente no trasmundo, e eu mesma parezo unha estantiga que, por un momento, imaxina camiñar por unha nave desolada, pantasmal, asediada por vendavais futuros. Que fago aquí comprando un kit-kat? [coñezo un blogueiro que decidiu poñer todos os nomes comerciais ao revés, así ao seu iPod chámao doPi] Que fago aquí, nesta praia do fin dos tempos, comprando un tak-tik?

Regreso ao camerino a modo, aspirando o temporal. Fosas abisais. Fosas nasais en alerta. Chama a miña nai, exercendo a súa profesión de nai: Ficade a durmir, nena, non volvades. Recibo mensaxes dun amigo que me aconsella o mesmo.

Dúas compañeiras descen agora a escaleira de caracol de madeira, cara aos camarinos, procedentes do escenario. Míranme cunha lene ansiedade coma se fose eu unha estación meteorolóxica. Falamos da posibilidade de non regresar, de quedarnos a durmir, de chamar a protección civil. Falamos de morrernos. Nas conversas de teatro fálase de morrer moitas veces, seica o teatro empezou sendo un asomarse a un abismo temporal, un escenario como un acantilado. De feito, a día de hoxe, como profesión antiga que é, case arcaica, case de museo, o teatro entraña certa perigosidade, tramoias, poleas, grellas de focos, pequenos barrancos en bambalinas, pequenas amnesias repentinas antes de saír, lonxe da escea acesa onde todo é orde, sucesión de feitos, cronoloxías, xenealoxías, preguntas e réplicas, desenlaces. Como o seu oposto binario, o fondo do teatro é o tártaro e o caos. É unha profesión en rexeneradora extinción e, como todo o antigo, xera certa fascinación, certo esplendor dourado no ollo de quen o observa.

Así que a orde prosegue arriba, no proscenio, onde se enfían os monólogos cun fío suavísimo de araña mentres abaixo morremos de indecisión, mesamos o pelo real, alguén desmaquilla con malhumor, alguén fuma o seu non saber que facer.

Talvez imaxinamos remuíños na autoestrada, remuíños na autoestrada de madrugada, vórtices onde se perderían as nosas voces novas e vellas, os nosos matices de personaxes, todos os nosos discursos perante audiencias futuras e os nosos besbellos en orellas doentes e queridas como caramuxas. A autoestrada transfigurou nun monstro das profundidades, quizais proceda do cretácico, talvez non nos devolva á nosa casa senón ao noso terror ancestral, ao noso código xenético. E se a autoestrada nos desintegra en moléculas sen motivos, en virus á procura de novas vítimas vivas, en calcetíns fríos, en galaxias extintas dentro de belos cráneos?

Dígolles que case tomei a decisión -cústame tomar decisións, son por iso unha persoa lenta, atartarugada, torturada- de non viaxar, de ficar.

Case están convencidas.

A obra finaliza entre aplausos indecisos tamén. Hai pouca xente hoxe. Temos frío e ganas de amor e sopa. Baixamos a cambiarnos, a poñernos as nosas roupas. Hai certa discusión, alguén grita un pouco, alguén sae a fumar un cigarro e entra coa decisión de quedarse. Outra vez fálase da morte. Hai alguén que aínda non sabe nada. Que din as nosas parellas, os nosos familiares, os amigos? O peor aínda está por vir. A borrasca, a tormenta sen nome, perfecta por iso, danza extasiada cara ao norte e entre as doce e as tres da mañá espéranse os maiores desperfectos, o perigo máximo.

Son as once e vinte.

Falamos no vestíbulo do auditorio. A xente marchou, envolveu as súas boas impresións nos seus abrigos neutros e foise. As árbores, non. No vestíbulo, a xigantesca escultura negra dun sapoconcho mariño contémplanos, pendurada da parede. É un aviso? Un designio? Neste lugar do mundo é imposible non pensar nos mariños. A flota está amarrada. Alerta vermella no mar.

[…]

Cada certo tempo, neste lugar do mundo onde o mar foi significante e significado, acontecen cousas que nos obrigan a miralo de novo. O Mar Egeo ou o Prestige, os mariñeiros perdidos, Ramón Cambeiro tres veces nacido, barcos con nomes afundidos La Isla, Centauro I, O Bahía, Río Bouzós, Ferralemes, os máis de 300 barcos naufragados na historia da nosa costa, o Nautilus de Nemo baixo Vigo, Lugrís, os percebeiros, o mítico Gran Sol [ou gran linguado, grand sole]… o océano perdeu a condición de protagonista principal desta obra e por veces arrebólanos longos soliloquios.

O meu soño recorrente é o tsunami que arrasa a miña cidade. Coido que isto o dixen xa nalgures.

[…]

Decidimos quedarnos. Quedarnos en B. Ás veces son bos os plans B. A noite bourea e durante a cea decide deixarnos ás escuras palicando das nosas sombras privadas. Chegamos de milagre ao hotel, envurulladas en tebras e bufandas.

Unha vez alí, un home moi antigo prepáranos sete candeleiros de botellas de cervexa para alumear medievalmente as nosas habitacións. Subimos proxectando esas sombras exaltadas que, seguro, enxendraron no seu momento a literatura gótica toda: ao amor e ao terror das lámpadas de aceite. Fálase de Poe estes días, vexo o seu rostro disconforme, coa fronte anormalmente ancha, en moitas publicacións. A manga do meu abrigo verde mánchase con cera de vela. Poe tíñalle medo á escuridade. Na habitación o confort é invisible. Só se apalpa na planta dos pés, en forma de moqueta espero que limpa.

Coloco a vela sobre a mesiña. Íspome. Gárdome a durmir. Antes leo e escribo frases que tremen o mesmo que as sombras, os sinais de tráfico e os eucaliptos australianos e piñeiros americanos ao longo de toda a autoestrada que nos separa do noso punto A.

O punto B, ás escuras, respira adormecido.

Sopro a vela. Boto convenientemente de menos aos meus. Dúrmome enroscada. O vento prosegue, esta vez si “a rajatabla”, a machada, un traballo arcaico axudado pola choiva e o enfrontamento térmico de masas de aire.

Dúrmome temporalmente sen nome, sen casa, sen luz e sen familia. E neste pequeno exilio de xoguete boto de menos a mañá, a outra metade deste día agora en alerta vermella, e escribo estas liñas para que sexa outro o ciclón que as leve.

[…]

Érgome un pouco antes de que amenza e, por sorte porque non tiña chisqueiro, volveu a luz. Dúchome longo. Algunhas compañeiras xa len a prensa no vestíbulo e, unha vez todas xuntas coma ovelliñas, imos almorzar. Rímonos da noite inesperada, para o anecdotario. Para contar aos netos, dise en ocasións como esta. Coma se aos nosos netos lles fose interesar o máis mínimo. Todo ten un aire amigable, de armisticio co clima.

Na viaxe de volta en coche por un momento lembrámosme a xenerais contemplando desde as súas cabalgaduras os restos mortais dun inmenso campo de batalla, farrapos de sinais, árbores mutiladas e postas con coidado a carón da vía, arbustos que se despediron da terra e voaron moitos metros, vaticanas raiolas por entre as nubes, teatralmente colocadiñas aí para facernos pensar nas grandezas celestes e trabucarnos sobre a súa orixe.

Somos xenerais paseando unha tregua.

Miramos alternativamente a un lado e a outro da estrada. Penso nas batallas que, con toda probabilidade, libráronse baixo estes campos. Aquí onde agora unha árbore languidece decapitada, algún home guindouse hai moitos séculos. É un pensamento masculino, dígome. Porque as mulleres libraron outras batallas nestes campos estremecidos que hoxe espreguizan tan tranquilos, un pouco desconxuntados, mais tranquilos; imaxínome raparigas que, atravesando un campo calquera camiño á súa casa, foron violadas. Unha batalla silandeira a ras de herba. Lembro unha canción dunha cantante venezolana que escoitei este verán coa avoa Borges, La embarazada del viento, na que se narra con humor o caso dunha muller que di que deitou a durmir e ergueu preñada dun mal vento. A capciosa nai intenta sacar o parecido, mais resulta que o neno ten o nariz dun e as fazulas doutro e as manazas do de máis alá, co cal o máis útil é concluír que verdadeiramente se trata do fillo dun ventarrón.

Tamén os supersticiosos lexionarios romanos temían estes lugares nos que as eguas eran fecundadas polo vento e daban a luz cabalos salvaxes.

[…]

Hai dous anos, en outubro, eu desfacía na madrugada o mesmo traxecto de B. a A. tras unha actuación musical no mesmo auditorio. A noite era puro vento e pura choiva.

Dúas semanas despois, no cuarto de baño da miña casa de entón, un rosa intenso nun pau de plástico revelábame embarazada.

[…]

Os romanos tíñanlle medo a este lugar. Coido que antes dos primeiros poboadores, os que encheron de petróglifos o granito e o seixo, antes dos soldados que temían pasar o río Limia e esquecer, antes dos suevos e a raíña Lupa, antes das Casitérides, antes de, antes, aquí só había bestas paridas polo vento. O vento é o noso habitante máis antigo. Xa dixen iso noutro lugar. A nosa viaxe de volta non foi daquela co ollar dos xenerais ao día seguinte ao examinaren os despoxos da guerra. Foi co ollar curioso, o ollar contemplado, dos que reciben a súa dose periódica de visita de devanceiros barullentos e algo ciclópeos.

Temporalmente quedámonos sen nome para todos eles e chamámolos, con certo fervor, temporais.

Hungarian peasant dances, Béla Bártok