polo día do libro infantil

O pasado 2 de abril, día do libro infantil, a miña editora preguntou a varios escritores por unha primeira lectura, unha obra especial da súa nenez. Fomos moitos os que mencionamos a Michael Ende. Antes do grande clásico da Historia Interminable, pola miña vida entraron -un Nadal dos 80-  Jim Botón y Lucas el maquinista, protagonistas dun libro-xoia que, corríxanme se me equivoco, non conta aínda con tradución ao galego. Si a portugués [Jim Knopf e Lucas, o Maquinista].

Non foi o primeiro libro que lin na vida, ese lugar ocúpano os sempiternos contos troquelados [El patito feo, El enanito saltarín, Las zapatillas rojas…], pero si unha das primeiras novelas infantís que me deixaron chupón nas neuronas.

O principio do relato, que traduzo agora mesmo a galego, viña sendo algo así :

Jim Botón e Lucas o maquinista

«O país onde vivía Lucas, o maquinista, chamábase Lummerland e moi grande non era.

Resultaba diminuto se o comparabamos con outros países como, por exemplo, Alemaña, África ou China. Aproximadamente sería dúas veces a nosa casa e, na súa meirande parte, estaba ocupado por unha montaña con dous curutos, un alto e outro máis pequerrecho.

Había varios vieiros con pontiñas no monte, unha vía de ferrocarril cunha chea de curvas e cruces. O tren pasaba baixo cinco túneles que atravesaban a montaña e os seus dous picos.

Como é de supór, en Lummerland tamén había casas; unha era normal e a outra tiña tenda. Alén diso, había unha pequena estación, ao pe da montaña, na que vivía Lucas o maquinista. Aló arriba, no cumio, entre ambos os dous curutos, alzábase un castelo.

Como podedes ver, o país ía cheo dabondo. Non collía nel moito máis.

É imposible saber, quizais, que cumpría ir con tento e non pisar os límites para non mollarse os pes, xa que o país era unha illa.

Esta illa estaba no medio dun inmenso océano sen fin, e as ondas, grandes e pequenas, chegaban as súas costas día e noite.

Nalgunhas ocasións o mar estaba en calma e nel reflectíanse a lúa durante a noite e o sol durante o día. Isto era ben fermoso e daquela Lucas o maquinista sentaba na praia e sentía cheo de felicidade.

Ninguén sabía as razóns polas que a illa se chamaba Lummerland e non doutro xeito; mais iso seguramente descubriríase algún día.

Alí vivía Lucas o maquinista, canda a súa locomotora. A locomotora chamábase Emma e era unha locomotora-ténder moi boa, seica un chisco pasada de moda. Pero, sobre todo, era moi grande.

Alguén podería preguntarse: para que necesitaba unha locomotora un país tan pequerrecho?

Pois porque un maquinista debe ter unha locomotora; que ía conducir logo, de non tela? Unha bicicleta, seica? Daquela sería un ciclista e un maquinista, como todo o mundo sabe, só quere conducir locomotoras. Por outra banda, en Lummerland non había bicicleta ningunha.

O maquinista Lucas era un home pequeno, algo reboludo, ao que non preocupaba en absoluto se alguén cría necesaria unha locomotora ou non. Levaba gorra de viseira e un peto de traballo. Eran tan azuis os seus ollos como o ceo de Lummerland cando ía bo tempo. Mais a súa faciana e as súas mans estaban totalmente denegridas polo aceite e o carbón. E mesmo que cada día lavaba cun xabrón especial para maquinistas a feluxe non daba desaparecido. Penetrara profundamente na pel porque a causa do seu traballo Lucas volvía negro día tras día, dende había moitos anos. Cando ría – e isto facíao decontino- víanselle brillar na boca uns fermosos dentes brancos cos que era mesmo quen de partir noces. Levaba un aro de ouro na orella esquerda e fumaba nunha pipa moi grande.

Aínda que Lucas non era corpulento tiña unha forza física abraiante. Por exemplo, se quería podía facer un nó cunha barra de ferro. Pero ninguén sabía con certeza o forte que era porque amaba a tranquilidade e a paz e nunca tivera que amosar a súa forza. Alén diso, era un artista do cuspe. Acertaba tan ben no branco que podía apagar un misto aceso a tres metros e medio de distancia. Pero isto non era todo. Podía facer algo máis e non había ninguén no mundo que poidese igualalo: era capaz de cuspir en bucles.

Lucas ía moitas veces ao longo da xornada polas cobregueantes vías cruzando os cinco túneles dun estremo ao outro da illa e viceversa sen que nunca lle acontecera nada. Emma resopraba e asubiaba coma un xogo e algunhas veces asubiaba tamén unha cantiga e logo facíano a dúas voces, o cal resultaba moi divertido; especialmente nos túneles, polo ben que resoaba.

Ademais de Lucas e de Emma e Lummerland había outras persoas. Unha delas era o rei que reinaba no país e vivía no castelo entre os dous curutos. Chamábase Alfonso-Doce-Menos-Cuarto porque nacera ás doce menos cuarto. Era un gobernante bastante bo, e ninguén podería dicir nada malo porque con certeza non podía dicirse absolutamente nada del. Case sempre estaba no seu castelo, sentado coa coroa na cabeza, un gabán de veludo vermello e zapatillas de cadros escoceses nos pes, falando por teléfono. Para tal efecto, tiña un grande teléfono de ouro.»

[…]

Tradución do castelán de E…E

O relato segue moitas páxinas máis, moitas. Tantas que o manuscrito orixinal foi rexeitado por case unha ducia de editoriais alegando, entre outras razóns, que resultaba demasiado longo para nenos.

Nas páxinas a seguir chega Jim Botón á illa dun xeito estraño, vai medrando, faise amigo de Lucas e os dous han emprender -por motivos que saberedes cando o leades- unha viaxe a bordo da versátil locomotora Emma convertida en barco para a ocasión. Nesa viaxe coñecen persoas e lugares fascinantes, chineses limpaorellas, o Val do Crepúsculo, a cidade dos Dragóns ou o tenro ancián Tur Tur, o xigante aparente. Detéñome un chisco neste personaxe e ollo, que vai spoiler: Tur Tur é un homiño que vive no deserto, triste e só porque todos foxen del tomándoo por xigante, cando en realidade se trata dun tipo de estatura media, case tirando a baixiño se me apuras. Por que parece un xigante? Porque a ilusión óptica que opera en todos nós cando nos afastamos e volvemos cativos ata perdernos de vista, nel funciona do revés. Pouco importa que a razón nos bisbase que o xigante aparente habería ser cada vez máis grande cada vez máis grande ata nunca perderse de vista. A Michael Ende perdoámoslle todo porque nos fixo amar as súas criaturas moito antes de buscarlles o vimbio da lóxica.

Armar bos personaxes segue a ser a pedra de toque da literatura, por moita modernidade que os disolva. E iso funciona de lonxe e de preto, na literatura con maiúsculas e na literatura para nenos, habitualmente considerada -de xeito completamente irracional-como de segunda.

A lóxica de Lucas -que conduce unha locomotora nunha illa que non a necesita porque é insignificante-,  a quen non lle importa que os demais xulguen se un maquinista con locomotora é preciso ou non, é a lóxica deliciosa da literatura e doutras actividades cuestionadas de contino pola súa utilidade: non importa que os libros fagan falta ou non. Unha escritora escribe porque que vai facer se non, plantar remolachas?

Jim Knopf und Lukas der Lokomotivführer publicouse por vez primeira hai 52 anos. Que xa son moitos para seguir fresca e reboluda como novela infantil. E cuspindo en bucle sobre os que non creron nela, ah, malditos.