Unha historia sobre o corpo
Robert Hass
Tradución Estíbaliz Espinosa
O mozo compositor, que traballaba ese verán nunha colonia de artistas, levaba unha semana observándoa. Era xaponesa, pintora, duns sesenta, e el cría que namorara dela. Encantáballe a súa obra, e a obra era o modo no que movía o seu corpo, usaba as mans, ollábao en fite cando respondía, amable e sorrinte, as súas preguntas. Unha noite, ao regresar dun concerto, chegaron ata a súa porta e ela volveuse para dicirlle: «Creo que che gustaría estar comigo. A min tamén me gustaría, pero debo dicirche que teño unha dobre mastectomía», e vendo que non entendía, «perdín as dúas mamas». O resplandor que o acompañaba sempre no estómago e na cavidade do peito –como música- murchou moi axiña, e obrigouse a mirala para responder: «Síntoo. Non creo que puidese». Regresou á súa cabana entre os piñeiros e á mañá seguinte atopou unha pequena cunca azul no porche, xunta a porta. Parecía chea de pétalos de rosa, pero cando a recolleu decatouse de que pétalos había só na superficie; o resto da cunca –ela debía de telas varrido dos cornechos do estudio- estaba chea de abellas mortas.
✵ ✵ ✵
A story about the body
The young composer, working that summer at an artist’s colony, had watched her for a week. She was Japanese, a painter, almost sixty, and he thought he was in love with her. He loved her work, and her work was like the way she moved her body, used her hands, looked at him directly when she made amused and considered answers to his questions. One night, walking back from a concert, they came to her door and she turned to him and said, “I think you would like to have me. I would like that too, but I must tell you that I have had a double mastectomy,” and when he didn’t understand, “I’ve lost both my breasts.” The radiance that he had carried around in his belly and chest cavity — like music — withered very quickly, and he made himself look at her when he said, “I’m sorry. I don’t think I could.” He walked back to his own cabin through the pines, and in the morning he found a small blue bowl on the porch outside his door. It looked to be full of rose petals, but he found when he picked it up that the rose petals were on top; the rest of the bowl — she must have swept them from the corners of her studio — was full of dead bees.
✵ ✵ ✵
Dubidei moito cómo traducir este texto, do fráxil que é. Coido que acanea entre o poema en prosa e o microrrelato, como afirma Ana María Shua, e que ademais ten que preservar a súa sinxeleza terrible, porque é nela onde se agocha o punch. Creo que non debe ser unha tradución interrompida aos poucos por xiros idiomáticos que nunca diríamos como falantes de galego:«I think you would like to have me» /«Creo que che gustaría terme»/«Creo que che gustaría deitar comigo» non funcionan, son expresións demasiado obvias e directas. Aquí os fíos son algo moito máis sutil, un zunido de abella que case non se sente pero está.
Dubidei moito con iso que el sente no estómago, na barriga, e na cavidade do peito; esta última semella unha expresión algo forense aínda que finalmente me decantase por ela. «Carry around». Literalmente é «levar a todas partes». Escribín «o resplandor que lle orbitaba o estómago» e tampouco. Iso teríao escrito eu. Non Robert Hass.
Dubidei se ela aclaraba : «Perdín os peitos» ou «Quitáronme os peitos». A segunda soa máis natural, parécese máis ao que diría unha falante de galego. Pero esa muller é xaponesa. Non ten por que falar como unha angloparlante ou, neste caso, galegoparlante. A primeira expresión, o calco das súas palabras en inglés, soa máis indefenso, máis vulnerable. Perdinos. Un fatum.
Cambiei «peitos» por «mamas» xa que a «cavidade do peito» do mozo viña de inmediato na ringleira de abaixo e parecíanme demasiados peitos xuntos, cando o que ten que resaltar nese fragmento é a ausencia dos peitos da muller. As mamas. Os peitos, cando doen, cando avultan, cando se radiografan ou se abren, pasan a ser «mamas». Se cadra unha verba máis íntima, tamén máis médica, unha ambigüidade de palabra, fecunda e triste.
Paréceme curioso que o poeta tivese o detalle de indicar que a cunca era azul. Non creo que signifique nada en absoluto, penso nesa cunca como nos elementos que moitas veces aparecen nos haikus, que non simbolizan outra cousa, malia que os nosos mecanismos de intelección occidentais traten de darlles significado. Dende logo que a cunca con pétalos e abellas é unha resposta que ela lle dá, non necesariamente con mala fe, pero é que tampouco necesariamente cun dobre sentido. Creo que é moi fácil ver nesa cunca unha metáfora do efémero da beleza, unha metáfora da morte de elementos naturais considerados preciosos e delicados [flores, insectos] e trasladar iso ao corpo mutilado dunha muller sexaxenaria que pasou un cancro [e que non se di, a palabra «cancro» non está, están os seus efectos no corpo]. Considero moito máis difícil ver simplemente unha cunca azul con seres mortos.
Como poema en prosa ou como microrrelato, sexa o que for, paréceme insuperable. Ten o punto exacto de desconcerto nun entorno natural cheo dende o principio de elementos estraños tomados como naturais: un mozo que «se cre» namorado dunha muller maior -ese «se cre» como intromisión do poeta-narrador- , un mozo que, evidentemente, non é xaponés. Se o fose non faría falta dicir que ela era xaponesa. Dúas persoas atraídas mutuamente cando todo neles parece ir na contra. Logo de superarse varios tabúes, hai un tabú final que o mozo non se ve con forzas de facer fronte. Un tabú que ten que ver, non coa idade nin coa nacionalidade, senón co sexo; máis ben, coa intimidade sexual.
A cunca como obra final da pintora. Ese agasallo quen ten algo de haiku, dous kigos fóra de contexto metidos nun bol e que, imaxino, non deixan de ser algo bonito e conmovedor. Decorativo incluso.
[como os xenitais de planta que nos regalamos mutamente en forma de ramos atados cun cordel e que tanto gustan, por regra xeral]
A aparencia. O corpo. O corpo para a sexualidade. Este poema lembroume moito ao conto da estadounidense Amy Hempel :: a seitura::, que traducín o pasado ano.
Hai corpos enfermos, corpos mutilados, corpos suturados. Supoño que, en xeral, creámolo ou non, tamén aqueles que menos o aparentan incluso, se aínda temos esa sorte, os nosos.
[E vai ser que ao final, como occidentala que son, estou a facer unha lectura da cunca]
...Estíbaliz Espinosa... palabra ciencia canto 