borgtázar

Acaban de celebrarse o aniversario do nacemento de Borges [24 de agosto] e o de Cortázar [26 de agosto].

Copio un texto de cada un destes arxentinos, tan distintos, cada un coas súas teimas [e con permiso de alguén que anda por aí, traduzo o de Cortázar]. Borges o cego cabalista, o arcaico, para quen o literario pasa sempre pola penumbra e o enigma. Cortázar o lúcido emigrado en París, o xeracional [e por iso quizais avellentando peor nos seus textos, algúns profundamente ancorados nos anos 60-70], o latinosurrealista, para quen o literario sempre pasa pola broma e a sensualidade. Unha hidra de tinta con dúas cabezas. Distintas. E con amor común polos gatos atigrados.

Se cadra, o mesmo gato. Se cadra, era gata.

Ambos os dous textos quizais foron escritos no mesmo momento, a principios dos anos 60, a ambos lados do Atlántico. Trinta anos despois, a un lado dese Atlántico, meu irmán [ que nos 80 pintaba asinando como “cronopio”] púñame aos seus autores na man: vanche gustar. Leos.

O primeiro texto é un soneto de Borges sobre Spinoza, o filósofo que puliu os lentes dos telescopios polos que o astrónomo holandés Christiaan Huygens se perdeu polos aneis de Saturno, o seu satélite, o gran Titán, e a nebulosa de Orión. Spinoza, unha «anomalía salvaxe», un cronopio xudeu anti-xudeu encerrado no ghetto dun soneto clásico perfecto [«las tardes a las tardes son iguales», lembro a meu irmán dicindo ese verso anómalo e xenial. «Libre de la metáfora y el mito». Que simpatía esperta sempre este home libre, Spinoza, igual tamén adoraba os gatos atigrados e os sandwiches de queixo].

«El mapa de Aquel que es todas Sus estrellas». Astrónomo en miniatura. Ética ao grande. Sempre terá o seu aquel, Baruch. Caute, quia spinosa… sive natura.

SPINOZA

Las traslúcidas manos del judío
labran en la penumbra los cristales
y la tarde que muere es miedo y frío.
(Las tardes a las tardes son iguales.)

Las manos y el espacio de jacinto
que palidece en el confín del Ghetto
casi no existen para el hombre quieto
que está soñando un claro laberinto.

No lo turba la fama, ese reflejo
de sueños en el sueño de otro espejo,
ni el temeroso amor de las doncellas.

Libre de la metáfora y del mito
labra un arduo cristal: el infinito
mapa de Aquel que es todas Sus estrellas.

J. L. Borges, El otro, el mismo (1964)

Os exploradores

Tres cronopios e mais un fama asócianse espeleoloxicamente para descubriren as fontes subterráneas dun manancial. Chegados á boca da caverna, un cronopio desce sostido polos outros, levando ás costas un paquete cos seus sandwiches preferidos (de queixo). Os dous cronopios-cabrestante déixano baixar aos poucos, e o fama escribe nun gran caderno os detalles da expedición. Axiña chega unha primeira mensaxe do cronopio: furioso porque trabucáronse e puxéronlle sandwiches de xamón. Axita a corda e esixe que o suban. Os cronopios-cabrestante consúltanse aflixidos, e o fama érguese en toda a súa terrible estatura e di: NON, con tal violencia que os cronopios soltan a soga e acoden acougalo. Están niso cando chega outra mensaxe, porque o cronopio caeu xustamente sobre as fontes do manancial, e desde aí comunica que todo vai mal, entre inxurias e bágoas informa que os sandwiches son todos de xamón, que por máis que mira e remira, entre os sandwiches de xamón non vos hai nin un só de queixo.

Julio Cortázar, Historias de cronopios y de famas (1962)