Richard Feynman, o físico con rostro da máscara da comedia grega, o que explicaba enigmas da vida cun sorriso ou tocando os bongós en Brasil, o que sementaba pizarras en clases entusiastas e charlas que hoxe son mitos da física do século XX, o que tiña que estar sempre de broma e non, non o estaba, ou si, pero se cadra de broma infinita… ese Feynman cun carisma inimitable, insubornable e, vaiapordeus, neoiorquino, tería cumprido onte 95 anos.
Traduzo a galego, non sei por primeira vez, unha das súas citas máis sonadas, unhas palabriñas sobre ese deus Xano de dúas caras que é a ciencia e a poesía: parte do mesmo cerebro pero unha faciana mirando ao norte e a outra ao sur. E neste fragmento o Nobel increpa aos poetas. Con moita razón. O repertorio temático da poesía, da literatura por ende, ten que renovarse, desprexuízarse, ten que deixar de pisar terreo coñecido para aventurarse un pouco co traxe dos cosmonautas e deixarse ir canda eles: ao descoñecido. E, como facía Feynman, coa boca aberta, o abraio e as engurras de Momo.
«Os poetas din que a ciencia lle arrebata a beleza ás estrelas…»
Richard Feynman
Trad. E…E Río
Os poetas din que a ciencia lle arrebata a beleza ás estrelas: meros amoados de átomos gasosos. Eu tamén podo ver as estrelas nunha noite clara, e sentilas, abofé. Pero vexo máis ou menos?
A inmensidade dos ceos estira a miña imaxinación: montado neste carrusel da galaxia o meu ollo cativo captura a luz de hai un millón de anos. Un vasto deseño do que formo parte. Cal é o deseño ou o significado ou a razón? Non vai estragar o misterio saber un pouco sobre iso. A verdade é, con moito, ben máis marabillosa do que calquera artista do pasado imaxinara. Por que os poetas do presente non falan diso? Que clase de humanos son os poetas, que non teñen problema en falar de Xúpiter se é un home, mais se se trata dunha inmensa esfera de metano e amoníaco a xirar, fican caladiños?
«Poets say science takes away from the beauty of the stars – mere globs of gas atoms. I too can see the stars on a desert night, and feel them. But do I see less or more? The vastness of the heavens stretches my imagination – stuck on this carousel my little eye can catch one – million – year – old light. A vast pattern – of which I am a part… What is the pattern, or the meaning, or the why? It does not do harm to the mystery to know a little about it. For far more marvelous is the truth than any artists of the past imagined it. Why do the poets of the present not speak of it? What men are poets who can speak of Jupiter if he were a man, but if he is an immense spinning sphere of methane and ammonia must be silent?»
Tamén:
Sagan en galego https://estibalizes.wordpress.com/2012/11/30/sagan-en-galego/
...Estíbaliz Espinosa... palabra ciencia canto 
On, my god. That’s the question. What men (and women) are poets. I think they have been always trying to imagine the stars above since ancient times, at least Titus Lucretius Carus. And also scientists have been making poetry within their theories. Poetry isn’t poem. And so on…
O conflito é entre a mesura e a desmesura. O postivismo finisecular deixou o Real en mans da medida. Arquitectos e enxeñeiros foron felices porque coñecían, supostamente, o que era o Real. Facían a torre Eifel e non caía. Mirabilia. A poesía permaneceu felizmente acobillada no misterio. A modernidade foi racionalista e positivista. Tróuxonos o fascismo e o stalinismo. Mais no cerne da teoría marxista estaba o valor, a crenza, a desmesura. Iso salvou o marxismo, malentendido polos positivistas, aínda hoxe. A ciencia postpopperiana achegouse á poesía co principio de eliminación, en vez da verificación, e o principio de falseamento. A poesía sacha desmesura, o mesmo que a ciencia entendida ao xeito moderno. Mais o seu camiño xamais poderá coincidir co da ciencia porque radica na linguaxe, en calquera linguaxe (mesmo na da ciencia). E, certamente, a poesía non é o poema. Velaí outra das claves que entristecen os poetas e alegran os cientistas.
Non opino igual.
A poesía é a linguaxe que trata de absorber natureza. Vida.
A ciencia tamén. Éo a matemática. Éo a física.
O mito das ciencias exactas caeu hai tempo e por iso a ciencia actual si, en efecto, sacha desmesura, e faise fractal, fuzzy logic, principio de indeterminación, xogos da linguaxe, buracos de verme.
A poesía non será o poema. Non vive recluída nel. Expándese, multiplícase, mútase, búscase entender a si mesma. Como fai o humano a través da ciencia.
Nacen do mesmo picor mental. Separáronse. Teorías. Ideoloxías. Escolas estilísticas. Métodos científicos. Corredores universitarios. Camiños que se bifurcan.
Xuntaranse.
Mais, vaia por onde vaia, a ciencia só pode consignar a existencia do real a partir das súas numeracións, das súas medidas. A poesía busca o innumerable e xamais poderá absorber nada que non sexa linguaxe. A famosa quebra da alianza entre a linguaxe e o mundo. As palabras son saloucos e, escritas, son letras, que son manchas. O único real da poesía é o salouco, que é inentelixible. O reino do poeta é o reino do simbólico-imaxinario. O reino do cientista só pode ser o real. O poeta di ‘mira o que non podes ver’. O cientista di ‘mira o que ves’. Baixo o capitalismo, a ciencia segue a lóxica do sistema e serve á profanación. A poesía é contraria á lóxica do sistema e persegue a consagración. O sagrado é o magma sobre o que os humanos crearon a Deus e á relixión. A poesía radica aí, no asombro permanente perante o ser, perante o existente, mais sabendo que a súa fascinación só pode ser consignada a través do salouco, da mancha, da fugacidade. A ciencia persegue o repetible.
Se Copérnico, Galileo, Newton, Einstein, Henrietta S. Leavitt… “miraran o que vían”, non terían saído do sistema xeocéntrico, unha terra estática, unhas forzas incomprensibles e unha luz que non se sabe moi ben qué é nun espazo non terrestre.
É o poder da imaxinación e do simbólico o que move certos avances científicos. Precisamente o que vostede só atribúe ao ollar do poeta: “mirar o que non se pode ver”.
Non creo para nada nesa sacralidade do poético por oposición ao científico, nin creo que a ciencia siga a lóxica do sistema capitalista. Dende cando? Só porque parece apegada ao real, ao positivo, ao número? Iso é de primeiro de socioloxía e non pretendo ser desdeñosa coa argumentación, porque algo de aprezo tiven algunha vez pola socioloxía, e creo telo aínda. Pero considero moi rancio a estas alturas dividir o coñecemento nas duras ciencias exactas que manexan os malos e o fluído magma do emocional que manexan os bos e xenerosos.
Os números tamén teñen unha base sagrada. A física non é máis que un intento de diálogo coa natureza na súa lingua. A astronomía é a ciencia máis emocional, chea de saloucos, manchas e desmesuras que existe.
É só que esquecemos que os primeiros pensadores da materia tamén eran poetas.
[e tamén cae no repetible a poesía, o poema, a poemática… todo o que se eleva dende a raíz da ποίησις]
Non hai moito alguén recomendoume, nestes mesmos comentarios a este blog, humildade. Humus. Terra. Eu non me autocomprazo na poesía. Non vou beber dela por crerme en posesión de algo que outros non posúen. Está quizais a carencia de cousas que si creo ver noutros e, con certeza, eses outros han sentir carencias doutras cousas que cren ver en min. Pero non son eu a humilde, con toda probabilidade.
Creo noutra poesía. Ou na mesma, na de sempre, na que “miramos e non podemos ver” cando xa volveu unha materia predicible.