☢
La palabra Hiroshima es el insomnio puro
Félix Grande
Hoxe van 70 anos de Hiroshima. Durante este tempo non se nos bombardeou coa idea de que houbese unha responsabilidade humana, drástica e decisiva, detrás da maior hecatombe nuclear da historia. Ninguén pareceu sentir moi culpable por ter arrasado un par de cidades, agás o sonado caso do capitán Claude Eatherly, a rara avis de todos cantos despegaron da base de Tinian, no Pacífico, aquela mañá de agosto, e dos que dende Washington comandaban a operación dende había meses.
O horror do home contra o home xermola en moitos casos do banal, como observou a pensadora Hannah Arendt: as maiores crueldades lévanse a cabo por humanos que non se detiveron a pensar en se eran bos ou malos. O coronel Paul Tibbets bautizou o avión que portaba a bomba co nome da súa nai, a señora Enola Gay Tibbets, e bautizou a cabeza de uranio Little Boy, neniño. Un detalle que máis parece para unha inocentada que para unha masacre, xa que ninguén semella dubidar de facer o correcto nese escenario: as nais e os cativos envolven a misión como anxos do fogar, protectores, beatíficos. Enola Gay, Little Boy. 80.000 civís mortos dunha sentada. Moitos máis nos días e anos sucesivos, por feridas, queimaduras, síndrome radioactiva aguda, radiotoxemia, malformacións, cancro.
A maldade provén da idiotez, un biscoito que se deixa dez minutos máis no forno, un pícaro que xoga cun arco e unhas frechas a matar merlos. Non se pensa moito. Vai para adiante. Porque si. Porque se pode. Porque vai sol.
Sapiens: é incrible, dicídeme tamén vós por favor que é incrible que sexa aínda agora cando se está reconstruíndo, enfiando o relato dos ataques nucleares a Hiroshima e Nagasaki en agosto de 1945, cando a miña nai tiña 5 anos. Agora. Que pasou todo este tempo. Que resplandor cegou a Terra. É que se pensaba que aquilo fora o correcto? O que cumpría facer?
❂
Estes días leo a Lewis Thomas, un médico, ensaísta e poeta non moi coñecido, e as súas finísimas reflexións sobre a natureza humana e o seu encaixe na natureza cósmica. A ciencia alivia a dor, sen dúbida, a dor pola morte de seres queridos ou por masacres afastadas no espazo e no tempo, pero non se limita a facelo con analxésicos de farmacia. Faino tamén coa sabedoría do que é indiferente á dor humana, malia que profundamente enlazado a ela: se somos po de estrelas, nalgún lugar dese po de estrelas xestouse a nosa capacidade de empatizar coa dor allea, sufrir pola perda, comprender. Un intrincado labirinto celular e nervioso que procede do ventre das nebulosas. Unha indiferenza que non nos é indiferente. Pero indiferenza, ao fin e ao cabo, tranquila sucesión de nadas e estoupidos. A falta de dor que alivia a dor.
[Vou pola casa e, se de súpeto penso en ti, só digo unha palabra, algo que preciso pronunciar en alto, como unha masa de aire ardente. Cariño. É canto digo de ti. E o teu nome. Guillermo.]
Coido que é a primeira vez que Lewis Thomas se traduce a galego, corrixídeme se me equivoco. Sei de sobra que ninguna editorial galega está a estas alturas do século disposta a publicar a alguén así [ningunha quixo a Carl Sagan, por exemplo], por iso pendúroo aquí. Subo a esta web o que a min me prestaría ler en galego e ninguén publica.
Así que de seguido traduzo algunhas das peciñas de reloxería do seu pensamento -extraídas de volumes, como La medusa y el caracol, artigos ou entrevistas-, a não perder:
«O noso comportamento cara aos outros é o máis estraño, impredicible e incomprensible de todos os fenómenos cos que temos a obriga de convivir. En toda a natureza, non hai nada tan ameazador para a humanidade como a humanidade mesma.»
Our behavior toward each other is the strangest, most unpredictable, and most unaccountable of all the phenomena with which we are obliged to live. In all of nature, there is nothing so threatening to humanity as humanity itself.
☄
«A clonación de humanos figura na meirande parte das listas de asuntos preocupantes en Ciencia, canda o control da conduta, enxeñería xenética, cabezas transplantadas, poesía por ordenador e a proliferación sen freo de flores de plástico.»
The cloning of humans is on most of the lists of things to worry about from Science, along with behaviour control, genetic engineering, transplanted heads, computer poetry and the unrestrained growth of plastic flowers.
☄
«Deixamos trazas de nós alá onde imos, en calquera cousa que toquemos.»
We leave traces of ourselves wherever we go, on whatever we touch.
☄
«Un enxame de abellas sabe expresar a hora do día, calcular a xeometría da posición solar, debater sobre a mellor localización da vindeira colmea. As abellas observan moito e moi polo miúdo ás outras abellas, seica saben o que acontece logo de cravaren o aguillón e fanno igual.»
A multitude of bees can tell the time of day, calculate the geometry of the sun’s position, argue about the best location for the next swarm. Bees do a lot of close observing of other bees; maybe they know what follows stinging and do it anyway.
☄
«As formigas parécense tanto aos humanos que resultan embarazosas. Cultivan fungos, pastorean pulgóns como gando, envían tropas á guerra, usan substancias químicas para asustar e confundir aos enemigos, capturan escravos, fomentan o traballo infantil, intercambian información a esgalla. Fan de todo, excepto ver a tele.»
Ants are so much like human beings as to be an embarrassment. They farm fungi, raise aphids as livestock, launch armies into war, use chemical sprays to alarm and confuse enemies, capture slaves, engage in child labour, exchange information ceaselessly. They do everything but watch television.
☄
«Vivimos nunha matriz danzante de virus; revoan, como abellas, de organismo en organismo, de planta a insecto a mamífero ata min e volta outra vez, e ao océano, arrastrando pezas do xenoma este, febras de xenes do de máis alá, a transplantaren enxertos de ADN, paseándose pola herdanza como por unha festa rachada.»
We live in a dancing matrix of viruses; they dart, rather like bees, from organism to organism, from plant to insect to mammal to me and back again, and into the sea, tugging along pieces of this genome, strings of genes from that, transplanting grafts of DNA, passing around heredity as though at a great party.
☄
«A uniformidade da vida na Terra, máis abraiante que a súa diversidade, responde á alta probabilidade de que procedamos, en orixe, dunha soa célula, fertilizada nun relampo mentres a Terra arrefriaba.»
The uniformity of the earth’s life, more astonishing than its diversity, is accountable by the high probability that we derived, originally, from some single cell, fertilized in a bolt of lightning as the earth cooled.
☄
«Estatisticamente, a probabilidade para calquera de nós de estarmos aquí é tan pequena que cabería pensar que o simple feito de existir haberíanos manter nunha satisfeita luminaria de abraio.»
Statistically, the probability of any one of us being here is so small that you’d think the mere fact of existing would keep us all in a contented dazzlement of surprise.
☄
«Tendemos a pensar en nós mesmos como as únicas creacións completas da natureza, pero diso nada. A unicidade é unha propiedade tan común dos seres vivos que realmente xa non hai nada único nela. Un fenómeno non pode ser único e universal ao mesmo tempo.»
We tend to think of our selves as the only wholly unique creations in nature, but it is not so. Uniqueness is so commonplace a property of living things that there is really nothing at all unique about it. A phenomenon can’t be unique and universal at the same time.
☄
«Somos, se cadra o único entre as criaturas da Terra, o animal preocupado. Andamos preocupadísmos polas nosas vidas, temendo o futuro, insatisfeitos co presente, incapaces de asumir a idea da morte, incapaces de quedármonos quietiños.»
☄
«Moi poucos recoñecen a ciencia como a grande aventura que realmente é, a máis intrépida de todas as exploracións emprendidas polo ser humano, a oportunidade de contemplar o nunca visto, a manobra máis astuta para descubrir como funciona o mundo.»
Very few recognize science as the high adventure it really is, the wildest of all explorations ever taken by human beings, the chance to glimpse things never seen before, the shrewdest maneuver for discovering how the world works.
☄
«A música é un intento de explicármonos a nós mesmos como nos traballa o cerebro. Escoitamos a Bach fascinados, porque iso é escoitar unha mente humana.»
Music is the effort we make to explain to ourselves how our brains work. We listen to Bach transfixed because this is listening to a human mind.
☄
«Sosteño, malia a evidencia actual contra tal afirmación, que nacemos e medramos con debilidade os uns polos outros, e contamos con xenes para iso. Pódesenos dicir o contrario, xa que a mensaxe xenética é como unha música distante, e algúns de nós somos duros de oído. As sociedades son cacaos ruidosos, e afogan o son do que somos e a nosa conexión.»
I maintain, despite the moment’s evidence against the claim, that we are born and grow up with a fondness for each other, and we have genes for that. We can be talked out of it, for the genetic message is like a distant music, and some of us are hard-of-hearing. Societies are noisy affairs, drowning out the sound of ourselves and our connection.
☄
«Os animais dispoñen de xenes para o altruísmo, e tales xenes seleccionáronse na evolución de moitas criaturas pola vantaxe que conferían para a supervivencia continua da especie.»
Animals have genes for altruism, and those genes have been selected in the evolution of many creatures because of the advantage they confer for the continuing survival of the species.
☄
«Non estamos feitos, tal e como supuxemos sempre, de partes empaquetadiñas de nós mesmos sucesivamente enriquecidas. Estamos compartidos, alugados, ocupados. No interior das nosas células, dirixíndoas, fornecéndolles a enerxía oxidativa que nos impulsa a mellorarmos cada novo día, residen as mitocondrias e, en sentido estrito, elas non son nosas.»
We are not made up, as we had always supposed, of successively enriched packets of our own parts. We are shared, rented, occupied. At the interior of our cells, driving them, providing the oxidative energy that sends us out for the improvement of each shining day, are the mitochondria, and in a strict sense they are not ours.
☄
«Non vou comparar as formigas coas persoas, pero aquelas bríndannos un modelo de como membros individuais dunha comunidade poden devir tan organizados que terminan por asemellárense, de feito, a un gran cerebro colectivo. A nosa propia poboación en auxe e a tecnoloxía das comunicacións lévannos por aí.»
I won’t compare ants and people, but ants give us a useful model of how single members of a community can become so organized that they end up resembling, in effect, one big collective brain. Our own exploding population and communication technology are leading us that way.
☄
«Somos tan listos como cremos ser, pero habemos selo máis aínda cando aprendamos a utilizar non un só cerebro senón a acumular un grande número de cerebros. Estamos a un nivel tecnolóxico no que somos quen de compartir información e pensar colectivamente sobre os nosos problemas. Facémolo en ciencia seguido; non vexo razón para non facelo tamén noutros empeños.»
We’re as clever as we think we are, but we’ll be a lot cleverer when we learn to use not just one brain but to pool huge numbers of brains. We’re at a level technologically where we can share information and think collectively about our problems. We do it in science all the time – there’s no reason why we can’t do it in other endeavors.
☄
«Baixo as condicións idóneas, se hai oportunidade, dúas células de fontes estremadamente diferentes, poñamos unha célula de lévedo e un eritrocito de polo, entrarán en contacto, fusionaranse, os dous núcleos fusionaranse tamén, e a nova célula híbrida dividirase agora nunha monstrosa proxenie. As células núas, sen o máis mínimo respecto por si mesmas, non parecen ter ningún sentido do eu.»
Given the opportunity, under the right conditions, two cells from wildly different sources, a yeast cell, say, and a chicken erythrocyte, will touch, fuse, and the two nuclei will then fuse as well, and the new hybrid cell will now divide into monstrous progeny. Naked cells, lacking self-respect, do not seem to have any sense of self.
☄
«Non hai cousa como a agonía do morrer. Estou bastante seguro de que a dor se desactiva no intre da morte. Verás, algo acontece cando o corpo sabe que está a piques de irse. As células do hipotálamo e a glándula pituitaria ceiban hormonas péptidas. Endorfinas. Estas péganse ás células responsables da sensación de dor.»
There’s really no such thing as the agony of dying. I’m quite sure that pain is shut off at the moment of death. You see, something happens when the body knows it’s about to go. Peptide hormones are released by cells in the hypothalamus and pituitary gland. Endorphins. They attach themselves to the cells responsible for feeling pain.
☄
«Grazas á descendencia desta célula nai tomamos o noso aspecto; aínda compartimos xenes, e o parecido das enzimas da herba coas das baleas é, de feito, un parecido de familia.»
It is from the progeny of this parent cell that we all take our looks; we still share genes around, and the resemblance of the enzymes of grasses to those of whales is in fact a family resemblance.
Lewis Thomas
Tradución a galego de Estíbaliz…Espinosa
...Estíbaliz Espinosa... palabra ciencia canto 