Un dos grandes e privilexiados cranios da época encabeza a este humano, elefante indio con pinta de normando de Asterix, elefantiásico el, que non coñece o medo el, que se zampa o saber con marmelada el, e que aos 35 anos escribía este parágrafo conmovedor ao inicio da súa demoledora Crítica da razón cínica [1983]:

Non existe unha filosofía en que a vella man osuda nos saque o cerebro, nos desparafuse o cerebro da cabeza? O soño que persigo é o de ver florecer de novo a esmorecente árbore da filosofía, nunha eclosión sen desencantos, ateigada das estrañas flores do pensamento, vermellas, azuis e brancas, escintilando nas cores do principio, igual que cando, na primixenia luz grega, comezou a theoria e cando, dun xeito incrible e súpeto, como todo o que é claro, o comprender atopou o camiño á súa linguaxe. Somos de feito culturalmente tan antigos como para repetir semellantes experiencias?

Non se deixen levar polo ton helenoorxiástico. O resto do libro é unha somanta neuronal das boas. Por exemplo, páxina 204 da edición española de Taurus -traduzo en diferido-:

9.- O PEIDO

Non podemos obviar o tema. Máis aínda: é inevitable. Síntoo por todos os lectores sensibles, pero o peido non se pode omitir en absoluto.

[…] Resumindo, a semántica do peido é mesmo un problema bastante complicado, demasiado descoidado pola lingüística e a teoría da comunicación.

[…] Acaso podería fomentar a nosa empatía cos políticos o que nós, ao escoitarmos os seus discursos, matinasemos máis a miúdo en que estes posiblemente anden ocupados en reprimir unha ventosidade que podería interromper por uns intres o seu relatorio? En efecto, a arte das vagas formulacións está en relación coa arte dun vento decente: ambas as dúas cousas son diplomacia.

Non é grandioso reducir o estreito funil do que se pode e non se pode dicir en política ao estreito esfínter polo que debe ou non debe pasar un pouco de metano? Ai, Sloterdijk, Sloterdijk, por que non quererías vir a Santiago hai uns meses? Que falta nos facía a túa pata de paquidermo chantándose por catedrais da cultura e cidades de botafumeiro.

Hai moito, alguén leume este poema; aprendérao de memoria.

Era efectista, erudito. Conmovedor no medio de algo arcaico e monumental. As metáforas, entre vibrantes (unha chuvia miúda que se transforma nas cordas dunha arpa ao intensificarse) e domésticas (esa chuvia pertinaz que non respecta nin sequera a Gran Literatura Universal, aquilo parecía Galiza!). Ese cego que todos coñecemos como Homero. Nostalxia prematura, como do que vai vir. Saudade.

A voz poética aí, nese poema, facía algo que suspende a respiración ( que é o que toda voz poética debe saber facer, talvez non facelo sempre, pero si sabelo facer): párase neses momentos antes de que cambie todo. Elixe eses minutos de silencio entre a épica [Ilíada] e a nostalxia do regreso [Odisea]. Elixe un momento por suposto imaxinario, literario, pero potentísimo. Nesa liña podemos imaxinar outros momentos: entre Paleolítico e Neolítico; entre a Vía Láctea e Andrómeda; entre o inerte e a vida. A voz detense xusto no medio e medio entre a épica clásica e a case-novela moderna (cun personaxe de relevo psicolóxico). Da epopea aos nostoi.

Os Nostoi cantan o regreso a casa. Se seguimos as farangullas da etimoloxía, nostalxia será logo unha dor localizada nese lugar do corpo que é o «regreso a casa». Non hai lugar do corpo para iso. A nostalxia é unha -alxia sen analxésico.

O poema é de Derek Walcott, caribeño da illa de Santa Lucía, gañador do Nobel e blablablá.

É un poema pequeno. A min pareceume sempre moi grande. Cando o lin e aprendín aínda non coñecera [e quizais inxustamente desmitificara] ao seu autor nuns petiscos do PEN Clube, en Compostela, hai varios anos, nos que falei bastante con el. Dicía que eu parecía unha muller dun cadro (de Velázquez lembro que precisou) e eu quería falar de literatura, non de parecidos bizarros. Non quería sortear piropos. Tomeino regular. Varios veráns antes eu lera completa esa monumental obra súa, Omeros, na que traza a epopea da súa propia illa, do Caribe quizais. Pero sempre preferín esta alfaia, este pé dereito en Troia e esquerdo nas Sereas. Hoxe traducino a galego:

ARCHIPIELAGOES

At the end of this sentence, rain will begin.
At the rain’s edge, a sail.
Slowly the sail will lose sight of islands;
into a mist will go the belief in harbours
of an entire race.
The ten-years war is finished.
Helen’s hair, a grey cloud.
Troy, a white ashpit
by the drizzling sea.
The drizzle tightens like the strings of a harp.
A man with clouded eyes picks up the rain
and plucks the first line of the Odyssey.

Derek Walcott. From “Collected Poems, 1948-1984”

ARQUIPIÉLAGOS

Ao final desta frase, comezará a chover.
No gume da chuvia, unha vela.
Paseniño, a vela perderá de vista as illas;
a crenza nos portos
dunha raza enteira
irase na brétema.
A guerra dos dez anos rematou.
O pelo de Helena, unha nube gris.
Troia, un foxo de cinza branca
xunta o mar no que chuviña.
A chuvia ténsase igual que as cordas dunha arpa.
Un home de ollos anubados belisca nelas
e tanxe o primeiro verso da Odisea.

tradución de E.E., agosto 2011