Toda ficción é unha distancia con lampexos de proximidade.

O autor real adoito atópase entre os personaxes, camuflado nunha 3ª persoa que semella redimilo falsamente da subxectividade, ese animaliño palpitante, ese lémur, a subxectividade. Coetzee, Rosalía, Nabokov, Woolf, Pessoa, Lispector, Calvino, Rulfo, Nothomb. Podo seguir nomeando miles, millóns [quen non escribe?]. Todos utilizaron ou utilizarán terceiras persoas de alivio. Testaferros ficticios. Personaxes aos que mandan a polo pan ao fondo dunha novela para logo gorentar das farangullas eles mesmos, no dorso da páxina, con avareza. Interpoñen distancia.

Dende hai uns séculos, esa parece ser a misión da literatura: interpoñer distancia. Metros, iardas, anos luz entre o autor real e o narrador da historia. Que non pareza que se coñecen demasiado. Unha cámara que filma e non se nota que filma. Distancia e discreción.

Esa distancia compénsase coa proximidade cara ao lector. Hai un achegamento. Non obvio, claro, ou evidenciaríase dun modo groseiro a súplica: leme. Esa súplica chega ás veces a maquillarse de guerra ata o punto de semellar un Non sei que fas léndome.

Mais o fondo da piscina ten o mesmo mosaico: leme.

A proximidade cara ao lector máis tóxica que lembro é a de Walt Whitman. Convídanos ao seu carrusel galáctico de corpos, multitudes e paisaxes americanas. Fala de tocarnos. Iso é brutal. Quen toca este libro, toca un home. Esa mentira é deslumbrante. A min deslumbroume. Que trola tan ben chorada, tan instintiva. O que precisaba como lectora aos dezaoito era iso, sen máis: crer que no canto dun exemplar de 2ª man de Hojas de Hierba mercado nunha librería de vello de Madrid en 1993, o que sostiña entre as mans era o lombo de atlas daquel señor barbudo de 35 anos e máis que morto.

Esa era a Proximidade e non había xeito de estar máis preto de ninguén: estar morto e dicir Pero tócasme.

Necrofilia era.

A distancia reside noutros intersticios da ficción. Emocióname que o autora [sic] dun libro pretenda ser distante e o sosteña ben todo o tempo ata que, chegados a un punto da lectura, nun pequeno fogonazo, destrúa ese mito xélido. La cague. Por exemplo, Hamlet. Un príncipe en Dinamarca, un pestazo, un pai morto e vingado, os brumosos devaneos entre estar vivo e non estalo… todo ese armatoste semella lonxe de Shakespeare, un dramaturgo no sucio e alegre Londres do século XVII. O autor está e non está.  E logo? Hamnet. Hamnet era o fillo de Shakespeare e morre repentinamente. O autor non está todo o tempo, parece non estar todo o tempo, pero Hamnet. Á hora de retomar a historia -xa por entón coñecida- do heroe tráxico máis evaescente de todos, o autor está. De súpeto, está. Aí dóelle. Aí, medindo o nome dese heroe, aí dóelle. Dando a luz un novo fillo. Proe. E decide interpoñer unha distancia, un alivio. Unha pequena distancia en forma de L. O heroe é por un pouco o seu propio fillo. O seu propio fillo morto. Un anguliño, un cornechiño de L sepáraos.

Hamlet, o príncipe danés das lendas recollidas por Saxo Grammaticus e Belleforest, atravesa por un intre un camposanto como un zombi na procura do cerebro do seu pai. O seu pai, un descoñecido para el. Os fillos. Os fillos posuían un estraño estatuto. Eran distantes. En calquera caso, estraña énos a relación – e macabra- entre Hamlet, Hamnet e un señor disque cobizoso a escribir escenas de teatro isabelino.

Esas son as relacións que atravesan. Os travesaños da literatura, as partes de atrás do cadro.

Non interpreto a glacialidade na escrita como a descrición de crimes, mutilacións gores, salferir ao lector de sangue mesturada -non axitada- con seme ou amosar pouco sentimentalismo á hora de narrar a morte dunha ancianiña; entendo a glacialidade como unha perspectiva que intenta interpór distancia para se afastar dunha humanidade demasiado… demasiado… demasiada.

Nada tan clásico como un bo postmoderno.

Momentos-funil son aqueles nos que, fagas o que fagas, semella existir unha turbia forza gravitatoria que che conduce cara ao mesmo punto do espazo, que ben pode tratarse dun concepto. Esta fin de semana todo conducíume cara ao mesmo lugar. Esta fin de semana foi un momento-funil.

Primeiro presentóuseme a etimoloxía da palabra: o venres, unha muller levoume no seu coche ata Compostela. Dado que eu tiña pensado tomar o tren e ler, a que sostivemos foi unha conversa inesperada para min e, como tal, sentina vivaz. Falamos de moitas cousas, entre elas das palabras. Da publicidade pasamos á orixe dos significados, que ela coñece ben. É profe de latín e grego. Unha neuralxia é a dor nas neuronas, unha lumbalxia, no lombo, unha mialxia nos músculos… e unha nostalxia? Unha dor no sentimento do regreso a casa, dixo. Nostos significa o regreso a casa. A Odisea é o nostos por antonomasia. Unha civilización de loitadores e poetas como a grega acuñara unha soa expresión para iso. E non só a expresión senón tamén a patoloxía dolorosa asociada.

Primeiro choque coa palabra.

Pola noite leo. Breviario de podredumbre nunha edición que cheira mal. Vella, cor tofu seco, rugosa. Léoa por calquera páxina porque todas queiman por igual e non se pode atacar dende o principio, como un libro normal no que se entrase suavemente ata chegar a un clímax: Breviario de podredumbre naceu xa clímax, un clímax treboeiro; lelo é amasar un anaco de uranio, é mirar o sol nun eclipse, é non pestanexar a mantenta. Ideal para durmir. Malia que todos os pequenos textos do libro fulguran como a espada candente que deixa cego [os títulos xa son promesas: A gama do baleiro, Exéxese da decadencia, Apoteose do vago, O pensador de ocasión, A disciplina das santas, títulos que en moitos casos remítenme aos elixidos por Amélie Nothomb para as súas obras ou para obras dentro das súas obras (penso en Prétextat Tach)], é un o que drasticamente abre as súas azas de curuxa para min: Sobre la melancolía. A melancolía non é a nostalxia, pero ambas semellan seguir unha dieta similar en rexións próximas do universo. É dicir, do noso cranio.

Cando un non pode librarse de si mesmo, deleita devorándose.

Así comeza ese fragmento. É certo que a nostalxia parece un sentimento máis cósmico, non tan personalizado. Cioran cita varios termos  siameses da nostalxia ao longo do Breviario: Sehnsucht, yearning, saudade. Relaciónoo coa khandrá rusa, que o autor non menciona. Cioran di que en francés non existe un termo similar, que cafard non ten calidade metafísica e ennui está singularmente dirixido. En rumano [pero el non o di] hai un termo minuciosamente igual ao galego: dor. Porén en galego a dor é unha palabra banal, desprovista de vida submariña, para iso están a ampla saudade atlántica e esa palabra diminuta: a morriña. Cioran esquece a sabendas o rumano. Cioran escribe en francés. Cioran é de ningures. Admiro ese ningurismo. Cioran camufla a dor rumana con etimoloxías da nostalxia. A dor  polo regreso.

É o segundo encontro co tema-teima.

O sábado pola tarde vou a unha exposición. Alí atopo isto:

Hai unha casa, a casa da nenez de Tarkovski seica, que aparece en moitos dos seus filmes. Na exposición leo citas en letras de vinilo. Citas de Bachelard sobre a poética do espazo. Fisgo nunha sala escura e dexergo isto. Neve. E unha muller que canta. Canta mamá! Y., confundido, entusiásmase de máis. Cre que canta a súa nai. Eu son a súa nai. Berra emocionado. Cómpre marchar. Logo de ter contemplado esa imaxe, ese marabilloso zoom inverso que nos abre a un espazo soñado, sagrado, infantil, cargo cun estropicio na alma. Na presunta.

Convidara a G. a acudir a esa exposición comigo. Non quixo vir. Pero a ti prestábache tanto Tarkovski, non? Non. Algunhas cousas. Andrei Rubliev, Solaris, A infancia de Iván. Pero vai sobrevalorado. Non me interesa ver a exposición.

Eu sei que hai dez anos G. tería vido comigo. Tería louvado a Tarkovski.

Coñecen esa sensación? Cando alguén moi influínte para nós, alguén que nos recomendou leiras de coñecemento, que mesmo nos instruíu nelas, descré de todas. Cando nós seguimos crendo malia todo. Cando vemos o tempo, como  transcorre e transmuta. Cando sentimos esa punxente desilusión.

Esa dor ao longo de todo un regreso.

[…]

A forma fotográfica da nostalxia semella estar sendo a polaroid. A exposición de Tarkovski consiste en polaroids soñadoras e privadas, de Rusia e de Italia, ademais de fotogramas e citas. Sinto a cicatriz das máis de 200 polaroids orixinais que perdín o pasado inverno. Nesta primavera atopei unhas poucas [6 ou 7] que salvaron. Sospeito que, por moito que nos esforcemos en ocultalas, as lembranzas nunca perduran baixo a forma que nos gustaría.

Tampouco nós. Podería engadir.

E engádoo.