Que á tecnoloxía lle lembren que nace dun papel ou dun par de mans acendendo unha lumieira, emociónalle. É normal. A tecnoloxía ten o seu corazonciño.
É geek, a tecnoloxía. Polo tanto mal gusto sentimental tamén ten. A tecnoloxía.
O seu corazonciño.
Evelien Lohbeck é unha muller nova, holandesa, supoñemos que bonita, da terra do queixo [quitando Arzúa-Friol e o Cebreiro], estudante, enxeñosa e cunha obra accesible só polo de agora en internet. Fíxose coñecida pola súa curta Noteboek, pero ten máis obra seguindo ese ronsel ilusionista.
De Noteboek [Notebook en neerlandés, témome] dise que nela she blurs the line between what is real and what is not [vía Neatorama].Opino que a cousa vai máis aló. Naturalmente, esa frase é aplicable a moitas obras de arte contemporáneas, dende Antonio López a Ron Mueck. Tamén eles parecen difuminar esa liña entre o que é real e o que non. Lohbeck, alén diso, devólvelle analoxía á tecnoloxía, devólvelle pobreza, materiais simples, bolis bic. A súa procura é outra: non só difuminar a fronteira real-imaxinario senón claramente posicionarse a favor do segundo no primeiro. A tecnoloxía nace da imaxinación, do que pasaría se [a máquinaE se…? do profesor Farnsworth en Futurama]. Cunha tecnoloxía moi sofisticada por camuflada, Lohbeck devólvelle a esta un estatuto primixenio: toda industria nace do que fan dúas mans e un cerebro ansioso.
E quen non soñou con ter un caderno do que obter TODO? É tan marypoppins.
Nalgunhas páxinas web confúndena cun home. No viril eido tecnolóxico iso é todo un afago.
A xente que me coñece [define coñecer] sabe que, ademais da odalisca dos botes de pementón e que me rañen no lombo, unha das cousas que máis me prestan é conducir de noite pola autoestrada. Hai algo nas autoestradas. Algo hipnótico nas autoestradas. Algo orbital na autoestradas. E algo argumental nas autoestradas. Un fío intermitente. É doado reflexionar nelas e, logo dun pedazo, chegar á conclusión de que ese pensamento é a hostia.
Baixar do coche e volver a pór os pes na terra e non no acelerador, polo xeral revelan a natureza ruín de tanta xenialidade de autopista.
Consigno o especial interese que reveste para min o traxecto Santiago-Coruña cunha lene, non moita, brétema.
Unha ve auroras boreais na autoestrada, unha vese nacer e morrer na autoestrada, a unha emérxenlle todas as localizacións de Valle-Inclán na autoestrada, unha canta a berros na autoestrada. Cando é así, unha, como non, paga con gusto na autoestrada.
Enfío mentalmente as seguintes mensaxes moi privadas:
1.- Celsiño F. Sanmartín, canto ben nos fas e que bo que existas e como é posible que ninguén che rexistre todas esas historias, esas andrómenas que levas dentro, nun audiobook e as publique pero xa
2.- Luísa. Cantísimas veces me lembro de ti. Santiago-Coruña. Vou rematando ou iniciando conversas. Vou falando soa, que é unha forma primixenia de literatura oral. A autoestrada tende un fío intermitente no asfalto. Regresar é ilo apañando. Regresar é levar un minotauro embestido nas tempas. Regresar tamén é evocar outros regresos. Por aquel. Entón.
o resto conducímolo de noite
BSO: non sei nin para que o digo. Naturalmente, PJ Harvey
Hoxe 12 de abril de 2009 expoño que hai dúas teorías/conspiranoias contra as que creo ter argumentos.
Conspiranoia 1: iso de que o home pisou a lúa é unha montaxe. E de Kubrick, ademais.
Contraargumentación: os rusos foron os xenuínos frikis do espazo. A mellor literatura de ciencia-fición cósmica procede de Rusia [ou arredores soviéticos]. Os rusos honran ao espazo cun día da cosmonáutica. 12 de abril. Hoxe, día que escribo isto. Erixen edificios de cemento ondulado chamados Hotel Kosmos en Moscú. Por exemplo. Os grandes enxeñeiros rusos, Tsiolkovski, Korolev… Os rusos quixeron chegar ás estrelas primeiro. Experimentar coa ingravidez primeiro. Poñerse en órbita primeiro. Ignoro por que. Por fuxir desta Terra? Por refundala? Por amedrentar ao bloque capitalista? Por frío? Ignoramos por que. Pero sei que foron eles.
Se a chegada do home á lúa tivese sido unha montaxe estadounidense, o fino olfato ruso descubriríao enseguida. Os americanos tiveron que ter chegado á lúa e deixar alí a súas pegadas porque os rusos non dixeron nada. Non pasou nada. Asumiron a súa derrota. Nunha superficie sen ventos, as pegadas de Armstrong durarán se cadra miles de anos. Hai males que duran máis de cen anos. Hainos.
Para os rusos, hainos.
by Josh Keyes
Teoría 2: Pódese viaxar no tempo. En concreto, estamos a piques de. Un par de axustes nuns parafusos e nunhas integrais e… voilà!
Contraargumentación ou argumento desconsoladamente escéptico: se iso fose posible, sen dúbida os nosos visitadores do futuro [Benders, Leelas e demais] terían a delicadeza de achegárense a esta nosa época de trangalladas espazo-temporais e contárnolo, dicirnos que si, que é posible, que cultivemos paciencia e perseverancia, que non claudiquemos, que o determinismo causal e o paradoxo do avó non eran máis que erratas e malversacións, que o segredo das viaxes no tempo non é máis que… Pero non o fan. Pasan os anos, as teorías, as conspiranoias, as ciencias-ficcións… e non o fan.
Non o fan.
Non veñen.
Ergo, se non veñen é porque non poden. Seica non saben. Seica nunca tiveron as habilidades.
As viaxes no tempo [cara atrás] son imposibles.
Ou iso, ou os nosos descendentes son imbéciles.
Naturalmente, non sei cal dos dous corolarios prefiro.
BSO ou por que non escoitan isto?: Laika, Mecano. O outro día pola radio escoitei a Ariel Roth poñer verdes aos Mecano. Eran presuntuosos? Eran horteras? Eran sensibloides? Eran pedantes? Eran simbolistas? Non sei. A min incrustáronseme no código xenético, como todo o que sentes con 13 anos. E unha cousa é certa: grazas a eles, aprendín detalles importantes da vida como que o capitán Scott morreu nunha malograda expedición á Antártida, a composición do aire, que a primera cosmonauta era rusa, ladraba e atendía por Laika [can de neves en ruso, por outra parte] ou o significado exacto da palabra anacoreta, que rimaba con teta.
E melodías… aínda as curraban. Mentres os meus futuros amigos masculinos escoitaban Radio Futura [eu amei a Radio Futura moito despois, xunto con Siniestro Total] eu pertencía a esa clase baixa que cun chicle memorizaba sen querer parágrafos e parágrafos de letras de Mecano mentres falaba coas amigas de tampóns, apuntamentos de Arte e brillos de labios.
Consulto a Guía do Ceo que collín na Casa das Ciencias a última vez que fun ao Planetario e o planeta protagonista deste mes segue a ser Saturno. No ceo. Rozando a eclíptica.
Consulto Psicoloxía da cor, o libro de Eva Heller que metaboliza os alimentos comigo en min nestes días, e vexo que Saturno é o planeta negro, o planeta do tempo, un dos meus preferidos na suite de Holst, o planeta tamén da melancolía que rexe os meses invernais do hemisferio norte e, polo tanto, o signo zodiacal de Capricornio e antigamente tamén Acuario.
[Hai uns días fun facer un contacontos soa a Muros. Por forza, pasei por alí. No coche. Unha das paraxes que prefiro, o alto despois de As Paxareiras, poboado de aeroxeneradores mudos e levemente ameazantes, coma todo xigante de ferro. Ía escoitando a radio. O Saturno de Holst comezou a soar xusto cando me achegaba ao outeiro. Diminuín logo a velocidade a 30. Eran as 3 da tarde. Un mediodía radiante. Todos os aeroxeneradores-obedientes-servos-de -Eolo traballaban a treu, brancos e puros coma vestais. Todos agás un. Sempre hai algún que non move as aspas e a súa quietude semella unha sabotaxe. Gústame cando o mundo me proporciona unha experiencia contradictoria á banda sonora que me acompaña. A música era abismal. Escura. Carbónica. Un mediodía radiante no alto dun monte marabilloso tamén o é. Ou, polo menos, tamén encerra ese abismo. Coido que os contos de Raymond Carver ou John Cheever ou mesmo Clarice Lispector baseánse nese mesmo principio.]
Rematando de ler Os aneis de Saturno de Sebald constato a lucidez da súa saturnidade que, no subtexto, deléitase coa nobre decrepitude, con todo aquilo que devora aos seus fillos pero pode medirse coa pancada dun home que camiña a pé.
A pé baixo estrelas.
Estamos a medio devorar. Entre terra e ceo. Será por iso que fillos de Saturno aquí somos todos e este mes tamén é o seu mes no ceo do hemisferio norte, sección Europa sur, leira noroeste. Rozando a eclíptica segundo a Guía do Ceo. A Guía do Ceo, na miña mesiña de noite.
Moito nos presta que nos lembren que todo é simulacro.
Que somos simulacións, emulacións ou criaturas inventadas como personaxes dunha ficción. En xeral, cáenos ben iso.
Non sei se ten a ver co neobarroquismo actual, coa crise, con que en concreto. Só sei que sabernos un pouco fatuos, un pouco vítimas da ilusión reméxenos a presunta alma que xa non temos.
De antigo vén a arte entendida como simulación suprema. Zeuxis e Parrasio eran dous pintores gregos que sostiveron unha coñecida desputa: determinar cal dos dous era o pintor máis grande. Ata aquí nada novo: artistas picados no amor propio. Ben. Chegado o día D, Zeuxis descubríu o pano que ocultaba a a súa pintura: un rapaz carretando unhas uvas. Uns paxaros que por alí revoaban acudiron ao instante, intentando picoar nas uvas, tan exquisitamente reais semellaban. O público aló congregado ovacionaba de gusto. Satisfeito, Zeuxis pedíu a Parrasio que descorrese o seu pano. Non podo -retrucou Parrasio, o xonio, imaxino que cun imperceptible sorriso-: a miña pintura é o pano.
Tras do cal, Zeuxis o heracleo viuse na obriga de recoñecer a supremacía na arte do colega Parrasio: se ben el conseguira enganar a uns pardais, Parrasio acadara o engado supremo: enganar a un artista. A el. Ao propio Zeuxis.
Con todo, malia o berrinche que sen dúbida sufríu, Zeuxis pasou á historia como un grandísimo pintor grego, tanto como Parrasio, e habermos ter en conta que a grega era unha cultura na que a pintura, figurando no nomenclátor das Belas Artes, non se aprezaba tanto como a escultura ou a arquitectura. Ou seica cremos iso porque pinturas gregas chegáronnos ben poucas. O caso é que xa para os gregos a arte concebíase fatalmente vencellada ás artesanías de simulación, ás técnicas de engaiolamento. Aos trompe l’oeil. Ás inquedantes mentiras.
Aínda que a finalidade de certos artistas a día de hoxe xa non é enganar senón pór de manifesto que moitas das consideradas artes son enganos [o cine pasa por unha versión case fiel dos feitos, é dicir, distorce a historia, tal e como os propios historiadores teñen feito sempre, por outro lado; a fotografía enténdese moitas veces como un isto foi así, tal e como amosa esta foto], o que lle aconteceu a Joan Fontcuberta no ano 2004 retrotráenos un chisco a esa Grecia do século V a. de C. de Zeuxis e Parrasio, e déixanos como nus, coa nosa credulidade de pardais aleteando á intemperie.
Escapando da crítica, de Pere Borrell del Caso
No ano 1997 o fotógrafo catalán Joan Fontcuberta [Barcelona, 1955] argalla Sputnik: unha secuencia de fotografías baseada na figura de Iván Istochnikov [en tradución literal do ruso, Xoán Fontecuberta… ], a.k.a. o Cosmonauta Fantasma: un suxeito vítima dos escuros poderes soviéticos que, tras desaparecer na nave espacial Soyuz 2 ao impactar contra un meteorito, é inmediatamente borrado dos arquivos oficiais coma se nunca tiver existido. A nave non iría tripulada. Iván Istochnikov nunca tería existido.
Joan Fontcuberta dispón esta historia en imaxes, fornecendo a verosimilitude grazas a fotos manipuladas, primeiros planos do cosmonauta, documentos proporcionados pola Fundación Sputnik [?] e ata unha foto no espazo do astronauta cunha cadeliña, Kloka. Ao vela non se nos ocorre pensar que no 68 sería ben difícil tirar unha foto no espazo, sobre todo se temos en conta que non viaxa ninguén máis con eles. Artellando unha trama que lembra as peripecias narrativas do Quijote co manuscrito de Cide Hamete e a tradución do morisco aljamiado – un recurso adorado na literatura áurea que a vencella co ilusionismo barroco no que todo é van e miraxe- o fotógrafo narra o encontro casual de todos os papeis reveladores da turbia trama nunha subhasta en Sotheby’s coa proverbial aparición dun xornalista, Michel Arena, que trae á luz o asunto.
A cousa non pasaría das recensións en suplementos e publicacións de arte de non ter sido por Iker Jiménez. Ese home que. Nun programa emitido no ano 2004, Iker Jiménez desvela á sociedade española o singular caso do cosmonauta fantasma. Faino como se fose real. Coido que non debemos sentirnos superiores ao señor Jiménez por coñecermos de antemán as dimensións lúdicas do tinglado – ou mellor a andrómena– de Fontcuberta. Nós tamén somos pardais e acodemos a picoar de moitas uvas que non son tales. Máis a miúdo do que pensamos, abofé. O que lle aconteceu ao equipo do programa de Jiménez foi que se deixou levar pola conspiranoia e o amarelismo [e quizais tamén polas présas catódicas], algo perfectamente comprensible nun espazo televisivo que avoga en xeral por tales actitudes. A min o señor Jiménez non me parece parvo aínda que quizais si un pouco pardal.
Pero, quen non?
Fontcuberta, quero dicir, Istochnikov, é o 3º pola esquerda
Hai anos, cando estudante, lembro ler o artigo dunha antropóloga que daba por real a catalogación dos animais dunha certa remota enciclopedia chinesa, un invento saído do conto-microensaioEl idioma analítico de John Wilkins de Borges e que con posterioridade Michel Foucault utilizara para encabezar o seu must de todo estudante de Socioloxía: a obra As palabras e as cousas. A devandita catalogación creada por Borges e asignada aos chineses é todo un canto á arbitrariedade á hora de clasificar e seccionar o mundo, unha homenaxe, case diría eu, ao azar cognitivo. Pero tan verosímil tan verosímil que alguén, nesa cadea académica de reseñas, citas e encabezados de libros pola que foi pasando, alguén tomou por real.
Iso fíxome pensar: cantas cousas lidas na miña vida, contempladas en foto ou documental, tomo inocentemente por reais. E, por suposto, iso xa nos leva a outros dominios, outros desertos. Senténcianos Morfeo en Matrix: Benvidos ao deserto do real.
Se o real é un deserto, volven inevitables as miraxes, os oasis ficticios, as fatas morganas que xalonan a travesía e alixeiran o tedio solar da caravana.
O derradeiro enlace que quero facer de Fontcuberta é coa historia desa suite de Prokofiev que me gusta: a do lugartenente Kijé [ou Kizhé]. A trama, procedente dunha novela de Tynyanov, é a seguinte: un funcionario da garda do emperador comete unha errata que é interpretada como que existe un lugartenente de nome Kijé [un xogo de palabras co ruso difícil de explicar aquí agora]. O emperador comeza a se interesar por ese home, de xeito que todos os implicados na impostura han argallar a vida, obra, milagres, casamento e ata exilio en Siberia dese suposto bravosubtenente. O conto satiriza a burocracia militar rusa, pero polo que a traio aquí é pola súa semellanza á invención do cosmonauta fantasma. O lugartenente Kijé é unha figura inventada pola covardía ou a maquinaria burocrática duns subordinados que, en canto nomean algo, non se atreven a desmentilo por medo ás consecuencias. O cosmonauta fantasma é un personaxe inventado non por satirizar aos servizos secretos da cosmonáutica rusa durante a Guerra Fría como podería parecer, senón para poñer en evidencia que todo aquilo que conte con apariencia documental e datos visuais como probas non ten por que ser máis veraz ca unha lenda oral ou un mito.
Os mitos filtrados como Historia tamén se constrúen a base de fotografías e películas, como antes se construían en base a palabras, hexámetros, tapices ou cerámicas. A clave sempre está na palabra máxica: verosimilitude. Ou, como di o vello lugar común: “A muller de César non ten que ser boa: tan só parecelo”
[…]
En palabras do propio Fontcuberta nunha entrevista/ conversa con Cristina Zelich publicado por La Fábrica y Fundación Telefónica no 2001, “no fondo, eu coido que o meu rol artístico consiste en ser unha especie de observador de que é o que nos infunde esta sensación de confianza e de poñer a proba os mecanismos que semellan garantírnola […] O que eu fago é intentar manter alerta a nosa percepción fronte a fraudes cotiás que se gardan moito de desevelar a súa condición de tales, tal e como acontece a cotío en todos os medios de comunicación que non fan senón se rexer por intereses de poder”
Algunhas das obras de Joan Fontcuberta: Herbarium, [Ed.Gustavo Gili, 1984], Frottrogrammes [centre d’Estudies Catalans, 1988], Fauna [Museo de arte contemporáneo, Sevilla, 1989], El jardí de les delícies [Centre d’Art Santa Mónica, 1990], Història Artificial [ IVAM, 1992], Lankidetzak [Bizkaia Kutxa, 1993], Moby Dick, Tinglado II, Port de Tarragona [Tarragona, 1995], El imperio de los signos [Murcia, 1997], Sputnik [Fundación Arte y Tecnología, 1997], Micromegas [MIDE, 1999], Contranatura [MUA Alicante-Actar, 2001], Securitas [Fundación Telefónica, 2001]
Joan Fontcuberta, Iván Istochnikov ou Jean Fontana-ou Xoán Fontecuberta, se mo permite deste lado do Cebreiro-, semella condenado a ser tomado en serio: na exposición Sirenas de Salamanca, o ano 2000, o seu Hydropithecus – un suposto fósil dun ser vivo metade humano metade peixe– foi consignado como real por oito dos nove xornais locais que reseñaron a exposición.
Hydropithecus
É obvio: os humanos queremos crer. Queremos crer con todas as nosas forzas. E cremos.
Fósil de amonita iridiscente do Mesozoico subhastada en Christie’s
Cando se ten tos, fálase menos e pénsase máis. Bueno, a ecuación non ten por que ser así si e sempre. Pode devir en que, simplemente, se fale menos.
Estes días, como xa cuspín no post previo, tuso. Tuso e, moi de cando en vez, penso. Os pensamentos. Cometas de periodicidade difusa, anárquica. Vacilona. Cando volverán nos visitar? Nin se sabe.
Deixámoslles as portas abertas e unha bica de Trives na cociña do cranio, pero nin se sabe.
E cof cof.
Tuso e vencello a tos coa melancolía. Non sei se son meláncolica por tusir ou tuso por melancolía. A melancolía é bile negra. Tusir é tratar de botar bile negra pola boca.
Dior mío, serei flemática in fact? Lástima que o noso sistema sanitario sexa medieval pero os coñecementos dos seus profesionais non! Devezo por que se me aclaren os humores.
Hoxe latriquei cun vello coñecido na facultade de Socioloxía. Os dous fomos alumnos, el agora é profesor. Falamos de gustos literarios porque lle levei un libro. A el gústanlle a novela histórica e o ensaio científico. Emprestoume un. Ensaio científico. Logo de biblioteca, libros marabillosos emprestados sine die, café, té verde e buscar á súa filla Lola, despedímonos. Cando despides de alguén sempre quedas coa conversa que conformastes a base de bafaradas como un halo a envolver a túa cabeza. Un halo quente. Por que nos gusta o que nos gusta? Hai dous días faleilles entre cofscofs aos meus alumnos da sonada distinción de Bourdieu. Aí, nese contexto, parecía tan claro: os gustos son niveis culturais e o que moven e tecen é capital cultural. Simbolismos intelectualoides.
Pensaba cando regresaba a casa no 6A: por que me gustan a min os neanderthais, a vertixe do cosmos e os autómatas? Que fan todos no mesmo saco, xunto coa lingüística, os trampantollos ou a historia do cero?
A miña conclusión é que, quizais por ser humanista e un chisco misántropa [palabro? Miss Átropos sería eu, de ser Parca. Cortar fíos…], o que me atrae naturalmente é toda aquela disciplina que pón ao ser humano e á súa suposta humanidade contra as cordas. Distanciarme do humano é balsámico. Iso teñen en común a astrofísica e a paleoantropoloxía e a robótica: ollar para nós dende outra galaxia, outra especie de homínido ou unha criatura mecánica revélase xa non só unha posible aprendizaxe senón, e por riba de todo, un alivio.
Un alivio para o eu.
Un alivio tamén para o nós.
Pero de cando en vez, regreso. Deixádeme luz prendida.
Almacéns El Sol, Prza de Vigo, A Coruña, 1940-50 col. persoal
Levo días sen escribir e iso apágame da vida. Levo días sen escribir porque acumulei demasiadas notas de futuros posts nos últimos días en Barcelona, nos únicos días en Madrid e nos días alternativos de voos Santiago-Barcelona, Santiago-Madrid, BCN-SDC, MAD-SDC. Demasiadas notas. Demasiado amor por un fillo. Todo iso conforma unha nube-de-tags, un clúster de emocións que, como ben sabían os chineses, toma asento nos pulmóns. Ben, non todas as emocións son pulmonares, tan só aquelas nas que intervén a tristura. Eu son unha persoa alegre, algo pallasa, tímida, lúcida, chistosa nas ceas de sociedade, dotada para a música, subnormal, sen avoas… É dicir, á hora da verdade son unha persoa inclinada cara á tristeza.
Por iso estou tusindo. Toso como outros tusiron literaturas enteiras antes ca min, dende Kafka a Bernhard. Hai algo de enfermidade pulmonar na literatura. Teño tendencia xenética ás enfermidades pulmonares. Tendo á literatura como 1 debe sempre tender a infinito.
Pero que tenda a ela non signifca que a alcance. Hai obstáculos. Os externos son sorteables [expectativas de xénero, trampas de envexosos, reorientacións cara a manda, falta de tempo, necesidade de comer para vivir], son os internos os que converten en Escilas e Caribdis máis inclementes.
Teño moitas ideas na cabeza, síntoas como respiran. Un texto é un pulmón. Un texto é un pulmón axitado. Ven que fermoso titular? E ocorréuseme aquí. Na miña casa alugada de cidade de provincias, nunha cama na que repousa un neno de dous anos e medio, vendo o horizonte dos tellados e as gaivotas en guerra perpetua co mundo, coas mans cheirando ao peixe que acabamos de xantar, as mans resecas de fregar a man. Son cousas que acontecen.
Necesito tusir e necesito escribir todas esas anotacións sobre posts futuros.
![obra de John Frederick Peto [1854-1907], especialista en trampantollos](https://estibalizespinosa.com/wp-content/uploads/2009/04/trompe_gijbrchtlg.jpg?w=750 "trompe_gijbrchtlg")
Con todo, malia o berrinche que sen dúbida sufríu, Zeuxis pasou á historia como un grandísimo pintor grego, tanto como Parrasio, e habermos ter en conta que a grega era unha cultura na que a pintura, figurando no nomenclátor das Belas Artes, non se aprezaba tanto como a escultura ou a arquitectura. Ou seica cremos iso porque pinturas gregas chegáronnos ben poucas. O caso é que xa para os gregos a arte concebíase fatalmente vencellada ás artesanías de simulación, ás técnicas de engaiolamento. Aos trompe l’oeil. Ás inquedantes mentiras.
...Estíbaliz Espinosa... palabra ciencia canto 