As mulleres fermosas pregúntanse polo meu segredo.
Non son linda ou feita como para levar modelos.
Pero cando lles digo
cren que as vacilo.
Dígolles,
será o alcance dos meus brazos
o meu ancho de cadeiras
o ritmo dos meus pasos
a curva dos meus beizos.
Sonvos unha muller
fenómena.
Un fenómeno de muller,
así son eu
Entro nunha habitación
ben tranquila e ao meu
e cun home
as xentes poñen en pé ou
caen de xeonllos.
Logo zumban ao meu redor
feitas unha abellariza.
Digo,
será o lume dos meus ollos
o brillo dos meus dentes
o abaneo do meu van
e a miña ledicia nos pés.
Son unha muller
fenómena.
Un fenómeno de muller,
así son eu.
Mesmo os homes tense preguntado
que raio ven en min.
Inténtano ben
mais non dan chegado
ao meu misterio profundo.
Cando trato de amosárllelo
din que non son quen de velo.
Dígolles,
será a curva do meu lombo
o sol do meu sorriso
o paseíño dos meus peitos
a graza do estilo meu.
Sonvos unha muller
fenómena.
Un fenómeno de muller,
así son eu.
Agora comprendedes
por que non abaixo a cabeza
non berro ou chimpo ás toas
ou hei falar moi alto.
Cando me vedes pasar
deberiades sentir orgullo.
Digo,
será o tintín dos tacóns,
as ondas dos meus cabelos,
a palma da miña man
a necesidade do amor meu.
Porque son unha muller
fenómena.
Un fenómeno de muller,
así son eu.
Aquí a escoitades recitando este clásico:
Phenomenal woman
Pretty women wonder where my secret lies.
I’m not cute or built to suit a fashion model’s size
But when I start to tell them,
They think I’m telling lies.
I say,
It’s in the reach of my arms,
The span of my hips,
The stride of my step,
The curl of my lips.
I’m a woman
Phenomenally.
Phenomenal woman,
That’s me.
I walk into a room
Just as cool as you please,
And to a man,
The fellows stand or
Fall down on their knees.
Then they swarm around me,
A hive of honey bees.
I say,
It’s the fire in my eyes,
And the flash of my teeth,
The swing in my waist,
And the joy in my feet.
I’m a woman
Phenomenally.
Phenomenal woman,
That’s me.
Men themselves have wondered
What they see in me.
They try so much
But they can’t touch
My inner mystery.
When I try to show them,
They say they still can’t see.
I say,
It’s in the arch of my back,
The sun of my smile,
The ride of my breasts,
The grace of my style.
I’m a woman
Phenomenally.
Phenomenal woman,
That’s me.
Now you understand
Just why my head’s not bowed.
I don’t shout or jump about
Or have to talk real loud.
When you see me passing,
It ought to make you proud.
I say,
It’s in the click of my heels,
The bend of my hair,
the palm of my hand,
The need for my care.
’Cause I’m a woman
Phenomenally.
Phenomenal woman,
That’s me.
O pasado 10 de maio celebrouse no Parque de Santa Margarida da Coruña o XIX Día da Ciencia na Rúa, cada ano que pasa máis cheo de globos, nenos e música de coches de choque [por favor, por que?]. Asistira como paseanta a moitas das anteriores edicións, pero este ano participei tamén como colaboradora na haima do INIBIC [Instituto de Investigación Biomédica de A Coruña] e podo dicir que nas fotos que me tiraron a última hora parece que me pasara un camión cisterna por riba. E iso que non tiña responsabilidade nin coordinación de haima ningunha, só puña un minúsculo gran de area. Pero resulta tan fascinante como agotador botar alí o día, dou fe.
Quen si tiña responsabilidade na coordinación das actividades da haima do INIBIC foi a miña anfitrioa, a Dra. Joana Magalhães, e ela si, tamén dou fe, acabou desfondada tras o día e logo do subidón de adrenalina que supuxo ir detrás do tipo que mangou un bolso mentres estabamos recollendo. Que haberá moit@ amig@ da ciencia ao longo do día, non digo que non, mais a última hora chegan os voitres amigos do alleo, a ver se cae algo entre a confusión e a canseira.
No medio dun exuberante programa de manualidades, piñatas, conferencias e visionado de microscopios, Joana e mais eu presentamos unha serie conxunta de Placas de Petri Inter-vidas: por un lado unha intervención de arte e literatura en 5 placas e por outra a lectura do que chamamos Placas de Petri Sonoras, dous textos relacionados coa xeración de formas de vida, criaturas e tecidos. Estes retransmitíronse en Cuac FM e na Cadena Ser o mesmo día. Os fragmentos escollidos foron retallos e corcosidos de Frankenstein, de Mary Shelley, e un anaco dunha charla de Richard Feynman, titulada O valor da ciencia.
Neste audio está toda a retransmisión da radio comunitaria da Coruña Cuac FM. e entre o minuto 9:20 e o 26 a parte das Placas de Petri Sonoras e a entrevista de Isa Lema a Joana Magalhães, sen desperdicio.
Os audios que nos gravaron na Cadena Ser [ grazas a Marcos Sanluis por brindarnos o espazo e a Jose ? nos controis] están escoitables e descargables aquí, na versión galega e castelá, respectivamente:
E aquí abaixo podedes curiosear nas Placas de Petri, os microcosmos en carne viva que expuxemos na haima do INIBIC de 15 a 19 h. e que dan conta da integración dos biomateriais sintéticos [cos que traballa xente como a dra. Magalhães no eido da rexeneración tisular] e criaturas vivas como plantas ou salamántigas. A intención destas placas é deixar clara a arte da rexeneración e o seu vínculo co mundo natural, como na biónica. Ou xogar a alternar o natural e o artificial, indistinguibles ás veces como os pétalos dunha margarida. En todas as placas [agás a da tinta] a arte é de Joana Magalhães, mentres que eu me encarguei de nomear esas novas criaturas híbridas e describilas un pouco.
Mal-ben-mequerens PerlaSempersapiens Semprevivosquen foi Petri?Prunus biomaterialisSalamandra salamandraTinta de luraplacas de Petri con cereixasplacas de Petri con menos cereixas
manualidades na carpa do INIBICprograma do INIBICA doutora Eva Poveda, de Viroloxía Clínica, na charla Quieres ser científic@?
Aquí abaixo, fotografías do que poderían ser planetas afastados ou satélites por descubrir… e trátase en realidade de tecidos do pulmón, do pulmón fumador, da arteria con ou sen colesterol…
tecidos planetarios
Xusto a carón da haima dos microscopios do INIBIC plantaron a haima dos telescopios da Agrupación Astronómica Ío, cun precioso foguete vermello como o que levou a Tintín á lúa como benvida e outras cousiñas como esta:
o observador de estrelas de incógnito pousando un pé na lúa
Uns días antes, Joana e eu graváramos na Cadena Ser Radio Coruña:
na Radio Coruña Cadena Ser con Joana gravando Placas de Petri Sonorascon Isa Lema e Esteban en CUAC FM
Os biólogos non o dan explicado. O universo, ao que nin lle vai nin lle vén, non o dá explicado.
En Chernóbil florece a vida.
| Ás 1:23 horas da madrugada do 26 de abril de 1986, produciuse unha grave disfunción no reactor 4 da Central Eléctrica Nuclear de Chernóbil |
Mentres nos despistan coa cara feita un mapa das dúas Europas nace unha rolada de lobos en Chernóbil. Lobos novos recén feitos. Aínda coa placenta vermella do Bosque Vermello do que non se explica.
Xoguetes sen brazos nin pernas obsérvannos co seu único ollo. Á famosa noria de Prypiat soben as arañas e tecen teas, bueh, en fin, un pouco obxecto imposible de Carelman cun aquel en plan Escher Capaces malia todo de arrombar insectos, xoaniñas cos puntos case puntoecomas, comaquendí. A radiación, que ten o seu chiste.
Un alce-non- mo- creo e un oso-estarás-de-broma e unha zorra- a-que-faltaba charlan das súas chilindradas radioactivas coma nun conto ruso, igual, ilustrado por un Bilibin pasado de voltas
Amanitas muscarias cheas de vida ao roxo onda o triángulo amarelo que expulsa a vida de alí [Só expulsa certa vida a vida criada entre signos parénteses coma esta ti por exemplo cousas así].
| Zona de exclusión de 30 qms. na que se prohibiu a entrada a toda vida humana |
Escribo isto sentindo os meus óvulos chernóbiles perdidos e os de todas as que me rodean na Unidade de Reprodución Humana do Hospital Materno Infantil
Hai arte na era da reprodución mecánica humana En Chernóbil, a reprodución do vivo é tamén unha forma de arte que ninguén se explica
Aura que só mide o contador Geiger Xeracións a medias, pero adiante
| As árbores enfermas e mortas de Chernóbil aumentaron a biodiversidade |
A cámara de néboa do desexo de dar
E aquí dar, dámonos: dámonos a pensar o impensable O gran positrón do imposible A ver até ónde nos ouvean os lobos Ovulándonos Ovululándonos coma curuxas unhas ás outras Quarks dun núcleo verde que se non o vexo non o creo Oogonias de uz e rosas en cada matriz sen luz
Somos lesbianas, mulleres soas, parellas que non se sabe o qué. Os mozos da parella obsérvannos ás outras co seu único ollo. Na Unidade non hai cadeiras para todos. Está que rebenta. Días de pé. [a Europa de segunda]. A enfermeira descúlpase. Pide que lle sosteñamos por un momento o sorrir.
A nós sosténnos o invisible.
Abrairas xa sen mandíbulas.
Sen pernas e aínda de pé.
Embarazándonos do impensable O bido branco da vida que aquí aquí como en Chernóbil non se olvida nunca
Pónse en pé.
Era impensable.
E pónse en pé.
Entre plecas e en cursiva fragmentos do documental Tchernobyl, une histoire naturelle, Camera Lucida, France, 2009
Marcho á fotosíntese e á polinización por camiñada, pero antes penduro as notas ao programa delicioso e audaz que serviron a Orquestra Xove e a Orquestra de Nenos da Orquesta Sinfónica de Galicia o pasado 21 de abril na Coruña: Bach, Buide e Shostakóvich. Nada menos!
Coa colaboración do Coro de Nenos para a peza de Vizoso/Buide [Lingua de escuma].
Programa 21 de abril de 2014. Notas de Estíbaliz…Espinosa
JOHANN SEBASTIAN BACH (1685- 1750) Concerto nº 1, en re menor, BWV 1052 (1738)
FERNANDO BUIDE (1980)/ JAVIER A. VIZOSO (1967) Lingua de escuma (2011)
Дмитрий Дмитриевич Шостакович DMITRI DMITRIEVICH SHOSTAKÓVICH (1906-1975) Sinfonía nº 10 en mi menor, op, 93 (1953)
Esta noite, a Orquesta Joven e a Orquesta de Nenos da OSG tecen unha atmosfera de acertixo. Compositores que se agochan en criptogramas musicais, textos que xogan ás adiviñas, como unha furna de Seixo Branco da que xorde a espuma sen vermos o fondo, sinfonías onde se ocultan retratos de dictadores, identidades deformadas, prohibidas. No desxeo.
Adiviña, adiviñanza.
JOHANN SEBASTIAN BACH (1685- 1750)
Concerto nº 1, en re menor, BWV 1052 (1738)
1.-Allegro
2.-Adagio
3.-Allegro
Curioso cómo a familia Bach, igual que unha ecuación fractal, converteuse no s.XVII nunha liñaxe extraordinaria ao longo de varias xeracións e máis de 70 membros [varóns, iso si] que se gañaban a vida como músicos.
Se axitamos calquera póla desta árbore xenealóxica alemá [de raíz húngara], a póla resoa e dela cae un instrumento, pode ser unha cítara, un órgano ou un clavecín. Os «garabullos» do clan Bach, case todos chamados Johann, adoitaban reunirse cando menos unha vez ao ano. E o pegamento máis mesto que o sangue era a música.
Así que, se tras viaxar na máquina do tempo preguntásemos por un Bach no s. XVIII, seguramente haberíannos responder á galega, con outra pregunta: pero a ver, cal deles?
Semellante conciencia de estirpe musical non caeu en saco roto. Johann Sebastian, o Bach por antonomasia, mantívose sempre moi ao tanto do seu destino en vida, ata o punto de que nunha época na que o concepto de «autor» cristalizaba [hoxe en cambio, parece disolverse] Bach deixaba a súa marca de auga: B-A-C- H [Si bemol- La- Do- Si natural, en notación xermánica] convértese na súa firma, sobre todo nas fugas, un logotipo fabricado a base de son. Un xogo, si, mais tamén dalgún xeito, unha tatuaxe de tribo.
Unha figura como Bach seica non nace ex nihilo. Ademais de polos seus xens, sería inxusto centrarse na súa obra sen seguirmos a recta imaxinaria que vai desde o seu pentagrama cheo de correcións ao pentagrama de Vivaldi entintando «L’estro armonico» [e do que tanto se nutriu Johann Sebastian] ou ata a partitura de «A Paixón segundo San Mateo» que resucita Mendelssohn en 1829. Sen Vivaldi detrás e sen Mendelssohn diante, entre outros, Bach non é Bach.
En 1738, en plena madurez, o compositor dirixe o Collegium musicum de Leipzig, fundado por Telemann: unha asociación de músicos e estudantes que programaba concertos nunha coffee-house, o Café Zimmermann (os venres de 20 a 22 h., por se a máquina do tempo vos funciona).
O clave é o instrumento de moda. O propio Bach conta con pupilos destacados ao clave no Collegium (o seu fillo Wilhelm Friedemann entre eles) e para eles curta, pega, escolle, adapta e desenvolve.
Esta obra encabézase cun J.J. [Jesu juva] e toda a serie de 6 concertos para clavecín [BWV 1052-7] remata con Finis S. D. Gl [Soli Deo Gloria], o que a xuízo dos expertos marca a decisión de que constitúan un opus independente. E non se trata dun concerto orixinal, senón un refrito doutro concerto perdido de violín e transcrito para clave: unha ximnasia mental que, en palabras de Forkel, «axudaralle a pensar musicalmente». Salvando os anos-luz pertinentes, o que fixo o astronauta Chris Hadfield con «Space Oddity», de D. Bowie: iso que hoxe chamariamos un cover, só que levado a cabo polo mesmo compositor.
Este concerto vendíase con dous atractivos de marketing:
1.- O propio clave como instrumento demandado. A composición desta peza, interpretada seguramente polo propio Bach no Zimmermann, encádrase entre as dúas compilacións de «O clave ben temperado» publicadas a título póstumo e é contemporánea dos «Essersizi per gravicemvalo», de D. Scarlatti.
2.- A forma italiana do ritornello, unha especie de ecuación fractal que, como un xirasol, crece en espiral ao longo da obra e aquí arrinca con tal forza no allegro que, dalgún modo, nos soa xa de antes por moito que sexa a primeira vez que a escoitemos, coma se a portasemos nos cromosomas.
No primeiro movemento, o ritornello confórmano 16 compases con 5 notas iniciais que deixan a súa pegada como a dunha man estreitada alternativamente polos diferentes contertulios: a orquesta tutti [o ripieno ou recheo] e o solista ao teclado. Progresións minuciosas e apertadas como sementeiros de xirasol que se ramifican polo Fa maior, La menor, Do maior, Sol menor e de volta ao Re menor.
Trala soñadora e sempre vigorosa cadenza do solista, o primeiro movemento pecha cun unísono do ritornello. A ledicia implacable e sen físgoas do mellor Bach.
O 2º movemento en Sol menor entretécese sobre un basso ostinato e unha estrutura de espello, simétrica: de Sol menor a Do menor e volta. O solista semella florecer un pouco no medio dun xardín sombrizo aínda que asombroso, onde a orquestra nunca é mera comparsa, senón contertulia que anima, debate, inmiscúese.
O Allegro final, en ¾, ese movemento a miúdo concibido para que a xente saia contenta e cos pés quentiños, conta con momento de tocata e fuga [o solo inicial] e parece render tributo ao estilo do veneciano, Vivaldi.
Homenaxes e máis refritos: os dous primeiros movementos desta BWV 1052 son tamén os da Cantata BWV 146 «Wir müssen durch viel Trübsal». E o terceiro movemento, o da Cantata 188 «Ich habe meine Zuversicht».
E é que Bach nunca deixa de tocar nin retocar as súas obras. Tanto lle ten reciclar, autoplaxiarse, fractalizarse. A súa creación é vivida como un proceso continuo, algo que o estudoso bachiano John Butt relacionou coa concepción filosófica da creación divina que propugnara Baruch Spinoza. Nada que ver coa nosa fame de orixinalidade de hoxe en día.
FERNANDO BUIDE (1980)
JAVIER A. VIZOSO (1967)
Lingua de escuma (2011)
Este inverno, a espuma do mar a punto estivo de glasear A Coruña como a unha filloa en varias ocasións. Aquí estamos afeitos a iso, a nosa luz é burbullante, escamuda, sabíano Urbano Lugrís e Álvaro Cunqueiro, e a Estrella Galicia sábeo, vive baixo a escuma. A nosa lingua -ou as nosas linguas- son escumantes dalgún modo, aínda que ás veces non medren como a espuma.
Os coruñeses non somos tritóns por apenas un Ensanche, un Papagaio e unha Pescadería. Nunha reportaxe sobre cambio climático da revista dixital materia.es, esta cidade figuraba como unha das moitas candidatas a desaparecer baixo o mar. Dentro de 2000 anos, tampouco hai que alarmarse. Mais abondo para que o músculo mariño se crave no noso imaxinario coma un narval, se nos apareza en soños, en poemas. E na música.
O escritor Javier A. Vizoso (Ourense, 1967) escolle ese imaxinario costeiro para expresar, nunha pequena burbulla lírica que mestura mar e lume, a ilusión e desilusión do que se nos desfai.
Fernando Buide non naceu en Coruña senón en Santiago de Compostela, en 1980, pero atravesou o Atlántico a miúdo ao longo da súa deslumbrante formación: desde os conservatorios de Santiago e Oviedo deu o salto á Universidade de Yale, onde se doctorou, e á Carnegie Mellon, en Pittsburgh. Foi tamén compositor residente na Academia de España, en Roma.
Ademais da Sinfónica de Galicia, a Filarmónica de Yale tocou esta peza de encarga para o 20º aniversario da OSG. Nela, Buide alíase co poema orixinal de Javier A. Vizoso para levantar un castelo de area de marcado contraste tímbrico, cunha introdución inquietante, que se nos esfiaña na orella. A frauta inicial lévanos como no bico dos pés a uns diálogos diminutos entre vibráfono e marimba, con nexos moi sutís, xogos de escuma na orela baixo a sombra de algo inminente.
Esta é a primeira incursión do compositor na música para coro de nenos, todo un desafío. Porque da sonoridade como de gruta desa introdución -algo máis de 20 compases- habemos desembocar nunha intervención menos atonal para un coro de voces brancas. E resoan brancas, puras até o sobrenatural, nese «Area branca era o meu destino», deslumbrante primeiro verso do poema de Vizoso.
Entramos noutro mundo agora. O contraste entre o desacougante do comezo e a serenidade anxelical das voces sublíñase cun timbre novo, as trompetas. O texto, malia adiviñarse amoroso, reserva enigma abondo como para deixarnos un impreciso sabor na boca, sabor a perda, case como de conto infantil.
Lingua de escuma
Javier Vizoso
Area branca era o meu destino
cando os seus ollos grises
prendían lume no horizonte do mar
E as miñas risas foron chuvia
diante das portas pechadas
dos seus pequenos países
Agora que a promesa radiante
da palabra dos meus castelos
é lingua de escuma e sal
un tritón de cabelos tristes
xira furioso na marea
e foxe do incendio do mar
Sobrevén un interludio que outra volta xoga ao contraste tímbrico con marimba, tamtam, vibráfono, harpa, corda. Anticipa o remuíño, o «xira furioso», o rompente. Do xogo de celosías do comezo pasamos a unha cabalería a esnaquizar castelos de area, sentímolos precipitárense baixo a percusión, as cordas descoordinadas, ata esvaecer nun Do, o pé para que o coro afine e entre de novo: «Agora que a promesa radiante…»
Tras un tsunami coas voces infantís mergulladas en instrumentación ardente, a marusía acouga: unha Coda en tempo Calmo desdebuxa oniricamente o deseño do poema, palabras soltas entre un violín solista, refachos de ventos e as células sempre submariñas de marimba e vibráfono.
«E agora todo é area, area, area en Ithcairn», que dicía U. Lugrís.
A lingua de escuma, como os soños de todos algunha vez, disólvese. É inconsistente. Con todo, a dicir do seu compositor a peza busca a consistencia, polo menos a sonora:
Compositivamente intentei suscitar un sistema de organización do material sonoro que fose consistente de principio a fin; unha gramática para a propia obra que garantise un mundo sonoro unificado de principio a fin.
Buide conta con obra prometedora, no ronsel de Boulez ou Eliott Carter, aos que cita entre os seus influxos. Hai poucos meses, recibía o premio AEOS-Fundación BBVA por outra peza «Fragmentos del Satiricón». Musicou tamén textos de Xesús Pisón [«Medea»] ou Rosalía [«Dous Cantares»].
Дмитрий Дмитриевич Шостакович
DMITRI DMITRIEVICH SHOSTAKÓVICH (1906-1975)
Sinfonía nº 10 en mi menor, op, 93 (1953)
I.- Moderato
II.- Allegro
III.-Allegretto
IV.-Andante-Allegro
A Shostakóvich vénse a dubidar.Vénse a levitar na butaca e a deixarse enchoupar por toda a paleta de sensacións humanas. Por todas.
En «A arte amordazada pola autoridade», libro que foza nos entullos do estalinismo, Bernd Feutchner escribe: «É difícil poñerse no lugar de quen viviron a estrea (da 10ª). Percibían que naquela sinfonía acontecía algo terrible, pero non daban comprendido o que». E prosegue: «Shostakóvich só lles brindou uns cantos comentarios pouco reveladores: a sinfonía estaba dedicada a todos os homes que amaban a paz.» Vale. Atmosfera de adiviña sempre,non vaia ser o demo.
Estamos en 1953, ano da morte de Stalin e Prokófiev, ambos o mesmo día de desxeo marzal. Shostakóvich, un tipo pendente súa produtividade, leva tempo sen compoñer (a humorística 9ª Sinfonía era xa de 1945 e polo medio, obra escasa). De maio a outubro engaiólase na armadura dunha nova sinfonía, mentres no mundo exterior Samuel Beckett estrea «Esperando a Godot», un grupo de revolucionarios barbudos derroca a Batista en Cuba e EEUU empéñase en detonar bombas de uranio en Nevada.
En decembro estréase a nova obra, baixo a batuta de Yevgueni Mravinski e caendo tamén como unha bomba mediática. ««Non quero que ninguén sufra», iso nos di a música de Shostakóvich», en palabras de Mravinski. Pero a Shostakóvich vénse a sufrir un pouco tamén.
«Amor é um fogo qu’arde sem verse,
É ferida que dói, e não se sente,
É um contentamento descontente,
É dor que desatina sem doer»
dicía Luís Vaz de Camões sobre o amor: un «contentamento descontente». O sindicato de compositores soviéticos atopou outro paradoxo mellor para esta 10ª Sinfonía: unha expresión de «optimismo pesimista».
Un «que si, pero que non, Dmitri».
Shostakóvich tivo que tragarse de todo, supoñemos que cun vasiño da súa -en palabras de J.L. Pérez de Arteaga- «discreta querenza polo vodka».
O 1eiro movemento, 26’, é longo e non menos célebre. Igual un dos movementos máis xeniais que teña escrito nunca. Non hai contrabaixos e violonchelos coma os de Shostakóvich. Son entraña mesma. Conmoven ás pedras. Pero nos 50, a curia soviética conmóvese máis ben pouco xa. Para ela esta sinfonía resultou teimuda, gris; mais con todo sostén un esqueleto orquestral admirable: o arco emocional descrito é amplísimo, lastímase a si mesmo até a tolemia,coma o protagonista de «O Monxe Negro» de Chéjov, un dos relatos preferidos do compositor. E faino sen brusquedade, metamorfosándose de marabilla.
Un clarinete de tenrura infinda, frautas bipolares, fagots á espreita, coiteladas de violíns que anticipan a banda sonora de «Psicose», gongs criminais, en clímax e máis clímax que proceden do turbio, do exhausto.
E unha disolución luminosa. Unha «folerpa de neve sobre unha tumba aberta», é un verso da poeta Anna Ajmátova. A algo así podería soarnos o peche con ese piccolo. A Shostakóvich vimos a nos desxear.
Toda calma shostakoviana é aparente. O 2º movemento arrasa coma un fumareo, un scherzo diabólico posto de decibelios até as cellas.O retrato de Stalin? Segundo as memorias «Testemuño» de S. Volkov, así o recoñecera o propio compositor.
E aínda por riba o 3eiro movemento, Allegro, acende a atmosfera de adiviña unha vez máis. Igual que Bach, Shostakóvich formula un criptograma co seu nome D-S-C-H (as notas Re-Mi bemol- Do- Si bemol) para o primeiro tema.
Pero hai un segundo tema con outro criptograma: E (Mi)- La- Mi – Re- A (La), alternando notación xermánica e occidental. Cherchez la femme, un nome de muller: Elmira. A súa alumna Elmira Nazirova sería a destinataria desta choscadela. Ai, o amor.
Neste 3eiro movemento soa a trompa, presaxiando un discurso novo. Relacionouse este tempo con «Boris Godunov», a ópera do seu admirado Mussorgski, onde o monxe Pimen exerce de cronista dun drama histórico polo poder. A Shostakóvich vénse a ser testemuña.
O derradeiro movemento volve á terra, aos baixos e violonchelos, interpelados por un oboe flotante que nos leva á luz. Tarda en camiñar pero cando o fai, brinca de entusiasmo. Termina tan festivo… coma se os campesiños dun conto danzasen ao redor do cadáver da Baba Iaga (Баба Яга), a bruxa arrepiante das fantasías rusas na súa cabana sobre patas de galiña.
«Pero polo peirao lendario/ achegábase o século XX», dicía Ajmátova.
Para os que xa pasamos páxina de século e de milenio, Shostakóvich volveuse un mastodonte da composición sinfónica. Mastodonte e bifronte. Vemos aquí e acolá as súas fotografías en branco e negro, as lentes de miope, nin un sorriso, encarnando a resiliencia, pero dalgún modo tamén a esquizofrenia do que se atopa en pleno «abrazo de oso»: alivio de que o oso elixa abrazarte por un lado, mais polo outro un medo cerval, porque iso que te abraza non deixa de ser un oso. O «oso» acababa de morrer ese ano de 1953. Pero o terror persiste máis aló da morte. O terror é un estado de cousas.
Un amigo adoita comentarme que Shostakóvich tenlle un aquel co noso actor galego Antonio Durán, «Morris». Disque estaba cheo de tics e dun humor socarrón, reflexivo. Velaí esta semblanza de V. Gussev:
«Está sempre nervioso ou sempre tranquilo? Por fóra, iso si, segue a ser o mesmo raparigo de sempre; o raparigo serio, de aspecto un pouco taciturno e confundido. É fascinante. Ten algo de marciano, segundo me imaxinaba eu aos marcianos de cativo».
Xa non saberemos nunca se o cara a cara con este mestre resultaría tan marciano. O que si resulta extraterrestre é a súa honestidade en declaracións coma esta (a respecto do finale da 10ª): «Malia que a música do finale, en trazos xerais, si queda bastante redondeada, eu tamén teño a sensación de que algo non terminou de saírme ben». D. Shostakóvich
Ese «algo que non terminou de saírlle benۚ» desbórdanos aos que o escoitamos pasados os anos: a 10ª sinfonía é unha das máis coñecidas, brillantes e interpretadas do seu repertorio, unha marca de identidade. E estas palabras que el pronunciara sobre Bach nunha homenaxe en Lepizig, acáenlle como un guante a el mesmo:
«O legado de Bach é para nós unha expresión do faiscante sentimento de entusiasmo, de humanidade, de verdadeiro humanismo que fai fronte ao escuro mundo do mal e do desprezo do humano.»
Adiviña, adiviñanza. A Shostakóvich un vén entusiasmarse.
Ninguén que diga de si mesmo que está na vangarda de algo pode estalo realmente.
Cara a suposta vangarda, de existir, vaise so. É dicir, vaise case inconsciente: non se ve nada por ningures, nada por diante, mesmo nada por detrás. Non pode saberse con lucidez se iso será a vangarda ou un abismo hostil. Un deserto de referenzas. Un deserto de nomes.
A vangarda, de existir, é só un eslógan máis. E unha preocupación menos.
[hai 4 anos publiquei isto: as miñas células cambiaron, moitas xa son outras; as bacterias que conforman o meu eu, xa cambiaron; os meus virus, enrugas, lunares de familia, unllas, pestanas, pelos de todas partes, células do pulmón, pedras da vesícula, cilios da gorxa, pelellos de epiderme, flores do ril, silvas do intestino, chorimas tras os globos oculares, herba da lingua… todo xa me cambiou centos de veces dende entón. Mais o vieiro antigo que conecta unha neurona con outra para seguir pensando o mesmo, non cambiou nadiña.
Que privilexio cantar isto namorada até os cóbados como Elis Regina do César Camargo [o pianista] nesta gravación. Non se nota nada!
[Ao que mutilou ese final habería que cortarlle as mans, por certo]
A letra de Chico Buarque é perfecta e acabada. Con todo, aceptariámola hoxe? me perpetuar Em tua escrava Que você pega, esfrega Nega, mas não lava [a voz que enuncia é masculina, aínda que logo se feminiza como bailarina]; Que te retalha em postas Mas no fundo gostas [que te corta en anacos, mais no fondo che gusta].
Chico Buarque era un crac compoñendo letras de amor bizarre. Mesmo que hoxe houbese quen enrugase o fociño.
Cicatriz risonha e corrosiva. Un crac.
Non vexo preciso traducila a galego. Si a penduro en castelán
/Tatuagem/
Quero ficar no teu corpo
Feito tatuagem
Que é pra te dar coragem
Pra seguir viagem
Quando a noite vem
E também pra me perpetuar
Em tua escrava
Que você pega, esfrega
Nega, mas não lava
Quero brincar no teu corpo
Feito bailarina
Que logo te alucina
Salta e se ilumina
Quando a noite vem
E nos músculos exaustos
Do teu braço
Repousar frouxa, farta
Murcha, morta de cansaço
Quero pesar feito cruz
Nas tuas costas
Que te retalha em postas
Mas no fundo gostas
Quando a noite vem
Quero ser a cicatriz
Risonha e corrosiva
Marcada a frio
Ferro e fogo
Em carne viva
Corações de mãe, arpões
Sereias e serpentes
Que te rabiscam
O corpo todo
Mas nem sentes
Chico Buarque
/Tatuaje/
Quiero quedarme en tu cuerpo
hecho tatuaje
para darte coraje
para proseguir el viaje
cuando cae la noche
Y también para perpetuarme
en esclava tuya
que atrapas, restriegas,
niegas, pero no lavas
Quiero brincar en tu cuerpo
hecho bailarina
que luego te alucina
salta y te ilumina
cuando cae la noche
Y en los músculos exhaustos
de tu brazo
reposar débil, harta,
marchita, muerta de cansancio
Quiero pesar hecho cruz
en tu espalda
que se parte en rodajas
aunque en el fondo te gusta
cuando cae la noche
Quiero ser la cicatriz
risueña y corrosiva
marcada a frío
a hierro, a fuego
en carne viva
Corazones de madre, arpones
sirenas y serpientes
que te arañan
el cuerpo todo
pero ni sientes
{todas as notas ao programa da OSG que escribín dende o 2010 están descargables en pdf clicando nesta pestana da categoría SPORA: notas desconcertantes]
Programa da Orquesta Sinfónica de Galicia, venres 25 de abril, Palacio da Ópera d’A Coruña, 20:30:
CHARLES IVES
CHARLES IVES
The Unanswered Question, S. 50
SAMUEL BARBER
Adagio para cuerdas
TONI PARERA
Towards Emily Dickinson
GUSTAV MAHLER
Nicht zu schnell
MODEST MÚSORGSKI
Canciones y danzas de la muerte
Orquesta Sinfónica de Galicia
Víctor Pablo Pérez, director
Ewa Podlès, contralto
CHARLES IVES (1874- 1954) The Unanswered Question, S. 50 (1908)
«Thou art the unanswered question» -Ti es a pregunta sen resposta- é un verso do poema «A esfinxe», do poeta trascendentalista Ralph Waldo Emerson, figura clave que puntea varios momentos da obra deste compositor de Nova Inglaterra (en Concord, Massachusetts, viviron ambos).
Para medir a relevancia dunha figura como Charles Ives temos que pillar a dilixencia rumbo ao século XIX da Costa Noreste dos Estados Unidos: sobre unha mesta raigame de valores puritanos, emerxen as multitudes de Walt Whitman, de Poe, de Thoreau, do crecemento exponencial a todos os niveis. Ives era un demócrata ao estilo Whitman, menos extrovertido quizais. Con fe na música ao servizo da comunidade.
E todo o seu pensamento tirando a conservador levaríao inesperadamente a compoñer ambigüidades tonais, arritmias e disonancias. Inconformismo se cadra herdado do seu pai, George Ives, director de banda no seu pobo e constante experimentador de sonoridades novas.
Outro experimentador máis famoso no panorama estadounidense do s. XX, John Cage, afirmou: «Agora temos unha música que non depende da historia musical europea; Ives parece ser o comezo dela»
Así que, nun imaxinario Mayflower musical, Ives sería un dos «pioneiros», esa palabra tan ianqui. Pero tamén, como apuntaba A. Muñoz Molina nunha semblanza gloriosa, un «maverick, un raro irremediable». Por moi visionario que fose o seu talante – ou seica por iso mesmo-, en vida apenas se lle recoñeceu e deixou de compoñer moi axiña. «O principal da miña música escribino entre 1896 e 1916» segundo confesa.
Malia que a súa revisión e publicación data de 1930, a composición deste pequeno «drama cósmico», como chamaba o compositor a «A pregunta sen resposta», remóntase a 1906. No momento de editalo, Ives incorporou unhas notas nas que divide os tres grupos de instrumentos en:
1.- As cordas: o silencio dos druídas, que Nada Saben, Ven nin Oen
2.- A trompeta: a perenne cuestión da Existencia
3.- As frautas: a resposta Invisible
Sempre en ppp, as cordas eternízanse nun ton imperturbable, sideral, a cousa non vai con elas; unha segunda lámina de son, a trompeta, enuncia a pregunta noutra escala, octatónica, que rompe o diatonismo das cordas; e unha terceira, as frautas, irrompe como series de claxons en ritmos irregulares, máis cromáticas, dislocando non só a concepción de tempo musical, senón de espazo.
Todo un anticipo de futuras xustaposicións tipo Penderecki, Ligeti ou o propio Cage, texturas como estratos xeológicos a un tempo. Terrence Malick quixo que a pregunta sen resposta camiñase tamén por «A delgada liña vermella», película ambientada na 2ª Guerra Mundial.
Agora que se emite a secuela de serie televisiva «Cosmos», esta alfaia lle habería ir ao xeito, co seu aire concentrado de universo en casca de noz, cosmicómico, panorámico, imperturbable e insidioso. Algo hai aí da nosa relación con ese universo que nos presentou Carl Sagan hai 30 anos.
Na súa dobre vida como próspero executivo de seguros, a Ives si lle deu tempo a terminar un libro «O seguro de vida en relación ao imposto de sucesións» do que non prometemos a súa lectura. Pero no caixón de proxectos a medias quedóuselle unha tal Sinfonía Universo. Mágoa, verdade?
Kay Nielsen
SAMUEL BARBER (1910-1981) Adagio para cordas (1938)
Antes de que L. Slatkin dirixise esta elexía en Londres o 15 de setembro de 2001 para conmemorar ás vítimas do 11S, o realizador David Lynch xa lle viu o potencial e finalizaba con ela a súa obra mestra sobre a dignidade humana «O home elefante» (1981). Tamén Oliver Stone incluíraa na cinta bélica «Platoon» (1986).
E certamente, a xulgar polas versións electrónicas ou de Dj’s da última década, o «Adagio para cordas» de Samuel Barber forma parte do legado musical da nosa melancolía a estas alturas da especie sapiens.
Aínda que cun carácter emocional (e formal) moi distinto, estes 10 minutos de corda fretada tenden un cable de alta tensión similar ao da peza de Charles Ives. Cable que deu tales correntazos a tanta xente ao longo do século XX, que desbancou a outras celebridades nese curioso trono no que senta a Música Máis Triste do Mundo: en 2004 déronlle tal título os oíntes do programa radiofónico BBC’s Today.
Samuel Barber foi un cativo prodixio que acabou en depresión alcohólica. Como nunha profecía autocumprida, aos 7 anos compuña unha peza para piano titulada «Sadness». Tristeza. Aos 7 anos.
Aos 26 viaxa a Europa con quen será a súa parella case toda a vida, Gian Carlo Menotti. Hai unha fotografía de ambos no verán dese ano,1936. Un verán ominoso aquí, e cunha Europa pronta a desfigurarse en veráns sucesivos. Chegado do outro lado da dorsal atlántica, un mozo con talento que parece feliz nunha foto compón unha ecografía dunha fondura emocional incalculable.
O Adagio naceu ese 1936 como o movemento lento dun Cuarteto de cordas. Tal foi o seu éxito que Barber decidiu orquestralo e convertelo nun momento musical aparte, estreado por Arturo Toscanini e a Filharmónica de Nova York en 1938 co título co que hoxe a coñecemos.
A súa fluidez é asombrosa. Non hai violencia; si unha especie de devastación a cámara lenta. No século XX, grazas ás técnicas cinematográficas, a especie humana aprendeu a mirar a cámara lenta. Antes non sabiamos. A materia sonora do Adagio é compacta de principio a fin, ata un clímax ao que se chega sen darnos conta, entre violíns cegadores. Todo son longas frases de violíns e violas que se repiten, como versículos, e contrapuntean os violonchelos, a teceren un tapiz harmónico dunha conmoción contida. Tan en calma como a morte do home elefante de Lynch.
Barber, minusvalorado por moitos (entre eles L. Bernstein, con quen non houbo feeling) polo seu estilo completamente tonal, neorromántico e conservador, utilizaba aquí un modo empregado nas obras medievais para igrexa -e característico do flamenco por certo-, o modo frixio. G. Antheil opinaba que a musicalidade de Barber era sublime, pero a súa forma arcaica.
Con todo, hai máis Barber máis aló do Adagio. A súa canción orquestral «Knoxville: verán de 1915», o «Concerto para violín e orquestra» ou a ópera «Vanessa» (pola que obtivo un Pulitzer) dan conta da súa facilidade natural para a melodía.
Nalgún lugar da casa da miña infancia sobrevive como un rexistro fósil unha cassette TDK daquelas que se rebobinaban a boli. Inclúe unha gravación do Adagio que alguén da familia fixera de Radio Clásica. O Adagio ten esa lentitude do que se rebobina a boli. A súa melancólica intensidade tamén.
Ivan Bilibin
ANTONI PARERA (1943) Towards Emily Dickinson (2013)
Towards Emily Dickinson. Cara a Emily Dickinson. Como achegarnos a esta poeta sublime, coas ganas que nos dá sempre? «A alma elixe a súa propia compaña e despois pecha a porta» deixou escrito. Non soa precisamente a invitación.
Mentres Ives dá os seus primeiros pasos, Mahler despunta como primeirizo e Mussorgski achégase ao final da súa vida, este enigma de muller véstese de branco astronauta e decide, por vontade propia, pechar a porta da súa casa de Amherst, Massachusetts, rodeada dos gatos da súa irmá Lavinia. «Traballo na miña prisión e son hóspede de min mesma» di. E non sae máis.
Poderíase pensar que esta versión decimonónica de tola dos gatos (igual a súa decisión obedecía a unha simple agorafobia) habería darse aos poemas opresivos, con cheiro a pechado, a autoconmiseración e naftalina, ou cursilerías de cupcake. E Emily pégalle unha patada aos nosos estereotipos regalándonos unha poética deslumbrante, tan cósmica como naturalista, atravesada dun humor extraordinario en alguén sen vida social.
Antoni Parera é un compositor e produtor musical mallorquín de longo percorrido, cunha especial sensibilidade cara aos textos e a voz. Na súa prolífica obra (que inclúe desde cuartetos a óperas e infinidade de cancións e lieder) musicou palabras de Alberti, Gil de Biedma ou Marguerite Yourcenar.
Escribiu música para teatro, cine e televisión e como produtor, entre outros traballos, encargouse das cerimonias de apertura e clausura dos Xogos Olímpicos de Barcelona ‘92. En proxecto, unha ópera sobre María Moliner. O seu ciclo de cancións sobre Dickinson foi un encargo da AEOS-Fundación autor e estreouse en outubro de 2013. Aínda quente, coma quen di.
O conxunto está formado por 6 poemas moi ben escollidos pola súa temática, arrincando con «Un soño longo, longo», nun FA# moi grave que parece emerxer desde esa «aba de pedra», secundado pola corda, frautas e arpa. Celesta e vibráfono subliñan o imposible «abrente» nunha atmosfera delicada.
Maior colorido orquestral para ese algo friki aínda que tenro diálogo que é «I died for beauty», «Morrín pola beleza» (herdeiro do Keats da urna grega), onde a celesta pon o seu toque fantasmagórico.
Saímos do reino do Hades (esa ultratumba doméstica, tan Dickinson) para encamiñarnos, da man das madeiras, á casa de quen regresa: «I Years had been from home». Hai momentos cruciais do texto enunciados a viva voz. Interpelacións. Silencios. Un pequeno psycho-thriller condensado.
Aínda ao aire libre, Dickinson advírtenos «Go not too near a House of Rose», non achegarnos demasiado á Casa dun Rosa, ou a destruiremos. Algo que lembra a outra poeta cifrada, Alejandra Pizarnik: «a rebelión consiste en mirar unha rosa ata pulverizarse os ollos». Parera subliña o aviso con glissandi, toques de lira e un tempo de vals na segunda parte do poema, cun final que envolve a alegría.
Seguimos na rosa: «A sepal, a petal and a thorn», o penúltimo poema, concíbese como recitativo case ad libitum, cun acompañamento descritivo e naturalista. Arpa, xilófono e gong para a metamorfose final.
E volvemos ao po. «This quiet dust» pecha o ciclo coa peza máis longa e timbre orquestral máis intenso, xa que Parera sutura o poema final co primeiro, convertendo a secuencia nun ciclo incesante de morte-vida-morte.
GUSTAV MAHLER (1860-1911) Nicht zu schnell, arranxo orquestal do Movemento do Cuarteto con piano en La menor, Quartettsatz (1877-1878) por Colin Matthews (2009)
Asistir ao proceso creativo dunha voz que será inmensa e rotunda algún día é un -parafraseo ao escritor austríaco Stefan Zweig- «momento estelar da humanidade». Algo así supón escoitar estas páxinas dun Gustav Mahler adolescente, que asiste ao Conservatorio de Viena e pon en práctica as ensinanzas de R. Fuchs ou F. Krenn. Aínda non é Mahler. Vaia, éo e non o é. Un momento, perdón pola broma, moi gato-de-Schrödinger, físico que, por certo, nace tamén en Viena xusto o ano de xestación deste cuarteto.
Orixinalmente concibido como o primeiro movemento dun Cuarteto con piano inacabado, de circa 1877, «Nicht zu schnell» é o arranxo orquestal de Colin Matthews que o titula coa expresión da súa dinámica (nicht zu schnell, é dicir, «non demasiado rápido») anotada na partitura.
Partitura que, polo demais, carece no seu orixinal da maioría das dinámicas. Constitúe a súa única peza de cámara sen voz ademais de, por suposto, a primeira partitura de Mahler conservada. Segue a forma sonata en dous temas e se decanta polo La menor, tonalidade melancólica que prefigura futuros remuíños de saudade na súa obra.
Colin Matthews (Londres, 1946), ademais de compositor, é un estudoso do proceso creativo doutros compositores, Britten, Holst ou os Mahler, incluída Alma. É autor da monografía «Mahler at Work: Aspects of the Creative Process» e, por exemplo, recibiu o encargo de completar con Plutón o catálogo de «Os Planetas» de Holst, 6 anos antes de que -ironías do Sistema Solar- Plutón perdese o seu emprego como planeta.
Este arranxo orquestal obedece a outro encargo, esta vez da Royal Concertgebouw de Amsterdam. Respectando o momento aínda inmaduro do vienés, Matthews parece tirar cara ao retro, cara ao Romanticismo da primeira célula melódica desenvolvida ao longo do movemento, e o resultado é, como destacaron xa, algo máis schubertiano que mahleriano. Para alguén tan obsesionado coa eternidade como Mahler (o seu ewig, ewig, -«para sempre, para sempre»- do final do «Das Lied von Erde» é case un mandala musical), ver unha obriña incompleta arranxada para gran orquesta podería telo consolado brevemente do seu eterno (tamén eterno) desleigamento de xudeu. Aínda que non se saberá nunca.
Como curiosidade: malia non ser tan coñecida no repertorio Mahler, esta peza gozou dos seus 5 minutos de gloria na gran pantalla: M. Scorsese decide que Kingsley e DiCaprio xoguen ás adiviñas con ela nesa pegañenta tearaña dentro dunha institución mental que é «Shutter Island» (2010). Probable anacronismo, xa que a primeira interpretación do Cuarteto da que se ten noticia data de 1964 en Nova York. E «Shutter Island» ambiéntase nos 50.
Ivan Bilibin
MODEST MÚSSORGSKI (1839- 1881) Cancións e danzas da morte (1875-1877)
E tras o ultratumba doméstico de Dickinson, o dramatismo eslavo sobre a morte. A partir de 4 poemas de Arseny Golenishchev-Kutuzov, Modest Mussorgski desprega o seu arsenal expresivo para estas estampas de personaxes do común -o pobo mussorgskiano-: unha nai, unha moza doente, un labrego e un capitán do exército. Un universo sociolóxico moi completo.
Колыбельная, «Canción de berce», abre a serie. Lento doloroso ao principio, piano funesto, seguido dun moderato que lle leva o paso á morte e culmina no «stuk!» -toc,toc-. A Desdentada petando na porta.
Un duelo crecente entre a nai do bebé (agitato) e a Morte (case impasible) remachan de cada vez cun estarrecedor «Baiushka, Baiu, Baiu» -Arrorró meu neno- que xa podemos supoñer quen entona.
De seguido Серенада, «Serenata», crea un clima de ensoño espectral ata que fala a Morte nunha pasaxe de gran lirismo. Lirismo letal, pero lirismo a fin de contas. Temos a unha moza doente a quen a Parca seduce coma se fose un mozo. E tras moito rondala «Ty maia!» «Es miña!», o seco triunfo final, de tesoirada.
Трепак, «Trepak», é unha danza tradicional rusa. A escena introdúcese cun Lento narrativo para o bosque ás escuras. Ascende o tema principal aos poucos, ata resolverse no ritmo binario da danza da Morte cun pobre campesiño bébedo, neve arremuiñándose ao seu redor, toda unha crueldade digna de Baba Iaga. Porque bailar o trepak esixe musculatura pouco menos que de físicoculturista.
A voz socarrona da Morte oscila entre o alegretto e o andante, o que imprime sensación de desequilibrio. Talvez alentado pola letra do poema, despiadadamente brillante, Mussorgski non se queda atrás na súa danza.
Acaeríanlle de perlas as ilustracións do ruso I. Bilibin para este poema de corte fantástico. Se non as coñecedes, bo pretexto para buscalas. Son marabilla.
Полководец, «O xeneral», componse dous anos despois do resto. O seu uso do contraste nas dinámicas e tempi é, no entanto, igual de expresivo. Desde o contundente ao confidente, enuncia as palabras da Morte no campo de batalla, unha Morte que parece que nunca se limita a facer o seu traballo en silencio. Unha alegoría torturadora e de carácter tan pagán e popular que non se ruboriza ao lembrarlle á súa audiencia que de resurrección, nadiña.
O ciclo é estupendo para sacar á luz todos os matices da riqueza gutural eslava, non hai baixos nin contraltos coma eles. Adoitan interpretalo baixos ou barítonos, aínda que a gran contralto Ewa Podlès non tivo problema en incorporalo ao seu repertorio.
Na súa semblanza de 1908 sobre Mussorgski, Calvocoressi recolle estas palabras de Debussy sobre a música do ruso: «Parece a arte dun curioso salvaxe que descubrise a música a cada paso do que andiver a súa emoción». Falouse moito do seu estilo inconsistente, desaliñado, aínda que formalmente se encadra dentro do realismo naturalista.
Exceptuando o seu gran fresco operístico «Boris Godunov», no formato pequeno Mussorgski moveuse con maior soltura (os ciclos de cancións «O cuarto dos nenos», «Día sen sol», «Canción de berce do labrego», o poema «Unha noite no Monte Pelado» ou a suite «Cadros dunha Exposición»).Se cadra porque para gañarse a vida houbo de aceptar un traballo alimenticio que roubou horas ao seu talento.
Este venres, 25 de abril [de 2014], día da revolución dos cravos. dos cravos fondos, dos cravos inútiles na parede como o do haiku de Susana Benet [De aquella jaula/ solo queda en la pared/ el clavo inútil], dos cravos cravados -como corresponde á súa natureza- en lugares máis brandos ca eles mesmos, da revolución d[e agarrarse a]os cravos [ardendo], e tamén dos caraveis, tamén o día dos caraveis, claro, os cravos coma caraveis apuntalando unha revolución, ese día de abril a Orquesta Sinfónica de Galicia programa un Concerto Extraordinario coa contralto polaca Ewa Podlès e un menú degustación de pezas líricas para a súa voz. Entre elas, un ciclo de 6 cancións do compositor balear Antoni Parera baseadas en poemas de Emily Dickinson.
No vindeiro post penduro as notas que me encargaron. Aquí van as traducións das cancións a galego, para ir abrindo [ou pechando] boca…
6 Poemas de Emily Dickinson
[do ciclo de cancións Towards Emily Dickinson, de Toni Parera]
Tradución do inglés de Estíbaliz Espinosa, marzo de 2014
I.- Un soño longo, longo
Un soño longo, longo, un soño xa famoso
que non presaxia Abrente
nin estrica os Membros- nin unha Pálpebra move
un soño Independente
Houbo algunha vez maiola Tal?
Sobre unha Aba de Pedra
estragar os Séculos
sen unha soa ollada ao Mediodía
II.- Morrín pola beleza
Morrín pola beleza, mais a duras penas
collía na Tumba
En tanto que un que morrera pola verdade xacía
no Cuarto a carón
Preguntoume moi amable «Logo ti, por que morriches?»
«Pola Beleza», respondín
«Eu pola Verdade. Ambas as dúas son Unha;
Somos irmáns», dixo
E así, coma parentes que quedan de Noite
falamos dun Cuarto a outro
Até que o Musgo nos alcanzou os beizos
e cubríunos Os nomes
III.- Eu Anos pasara fóra da casa
Eu Anos pasara fóra da Casa
e de volta agora ante a Porta
non ousaba entrar, non fose que unha Cara
que non vira nunca antes
con baleiro ollar me mirase
e me preguntase qué me traía por alí
«Veño só pola Vida que deixei
Quedou algo dela por aquí?»
Farfallei de puro Nervio
botei un ollo ás ventás
O Silencio a rolos coma o Mar
veu romper ao meu oído
Rin cun Riso acartonado
por lle ter medo a unha Porta
quen xa arrostrou Perigo e Morte
quen nunca ante iso tremeu
Termei da Aldraba
a miña Man, tremelicando
non fose que a terrible Porta abrise nun repente
e me tirase ao Chan
Logo retirei os Dedos
cautelosa coma se de Cristal fosen
tapeime os oídos e igual que un Ladrón
fuxín sen alento da Casa
IV.- Non vaias achegarte de máis á Casa da Rosa
Non vaias achegarte de máis á Casa da Rosa
unha Brisa que arrasa
ou un Orballo que inunda
espanta as súas paredes
Nin trates de atar á Bolboreta
ou rubir pola Reixa da Éxtase
Ficar na incerteza
é garantía certeira de Ledicia
V.- Un sépalo, un pétalo e unha espiña
Un sépalo, un pétalo e unha espiña
unha mañá calquera do verán
un frasquiño de Orballo- unha Abella, ou dúas
unha Brisa- unha viravolta nas Árbores
e xa vos son unha Rosa!
VI .- Este Po Silandeiro
Este Po Silandeiro foi unha vez Donas e Cabaleiros
Mozos e Mozas foi
e risa e talento e Suspiros
e Vestidos e Rizos
Este Desleixado Espazo foi un pazo vivaz do Verán
Alí onde hai Rebentos e Abellas
existe un Circuíto Oriental
e logo, igual que elas, cesa
Prezados cyborgs [canto tempo sen usar ese palabro] que vivides con extensións qwerty nos dedos e córneas de cristal líquido e medides a vosa memoria en teras e poñedes e quitades enxertos de memoria por se algún día hai un clon coa vosa dote [ía poñer enxoval] xenética e queredes que esqueza e lembre exactamente o mesmo ca vós…
…dicídelle ao voso clon que nos séculos XX e XXI a Terra estaba fatal da cabeza e comezabamos a saír dela, a deixala a medio facer, a medio cocer, a medio resolver, como unha ecuación con demasiadas incógnitas, para procurarmos outro fogar, un mellor, un de veras mellor, e así empezar de cero [empezar a cagala outra vez, pero de cero], ou cando menos, ver a Terra dende outra perspectiva
outra perspectiva, non sei
outro enfoque
máis sistémico
máis solar
e que o primeiro da nosa especie que viu a Terra dende outra perspectiva, non sei, outro encadre, o primeiro que saíu disparado da rampa 1 de Baikonur [hoxe rampa Gagarin] e nos viu a todos xuntos lonxe, a todos xuntírmos sobre a canica esta e dixo simplemente «A Terra é azul», sen moita andrómena, nin moito Pushkin, nin moito Kropotkin, viaxou tal día coma hoxe, o 12 de abril de 1961 púxose en órbita e non era estadounidense e o seu nome en clave era Cedro -Gaivota era o nome clave de Valentina Tereshkova que saíu ao espazo dous anos despois- e a súa viaxe durou algo máis de 100 minutos e unha enchenta considerable de gloria posterior, selos conmemorativos, estatuas, hoteis, blogs, medallas, simboloxía de culto, cargo no Soviet Supremo e morte prematura en misión non moi clara
e que a súa nave se chamaba Vostok , é dicir Este, Oriente
e que o señor Yuri Gagarin -así se chamaba, un mozo máis novo ca min cando tecleo isto-, foi a primeira córnea que nos transmitiu a todos a idea de que estamos aquí unidos e á deriva, a primeira córnea en vernos dende arriba, o primeiro gran picado sobre este Este-Oeste-Norte-Sur mal levado, este matrimonio de conveniencia que formamos 7.000 millóns de individuos, cada un coas súas cadaunadas, por non contar insectos, resto de mamíferos, coníferas, peixes teleósteos, arañas, camelias ou vermes mariños
e que as primeiras da nosa especie que viron a un home caído do espazo EN VERDADE foron as dúas labregas Anna Tajtárova e Rita, avoa e neta, que a saber que facían ou de que falaban nese momento, un momento Amanece-que-no-es-poco total, se cadra depelicaban chícharos ou comentaban o pouco que cantaban os paxaros esa primavera, cando se lles apareceu o señor Gagarin en plena leira como un coleóptero laranxa de 1’57, non moi alto para unha cabina reducida, e elas preguntáronlle se viña do espazo, moi tranquilas, a vaca pastando, as moscas revoando, todo normal, si, si, do espazo e teño que chamar por teléfono a Moscú, qué paxaros trae abril, non sei, qué cambio de perspectiva, qué reenfoque, qué será de Rita, 6 anos en 1961, ha seguir viva nalgún lugar deste planeta
E que pinta Emily Dickinson en todo isto, todo o contrario a unha aventureira saudable e enxeñeira?
Emily, unha poeta en órbita, unha tipa que se veste de branco astronauta e se pecha na súa casa de Amherst, Massachussetts, toda a vida escribindo cousas luminosas, que podían ulir a cerrado pero non, cheira máis a cerrado o que escriben moitos viaxeiros cosmopaletos que o que escribe esta clásica locadelcoño e toladosgatos ao mesmo tempo, cousas que poder servir para brindar hoxe [cun ruso branco, señor Nota! ou coa variante Catwoman, tamén!] polo día no que puxemos un pé fóra do noso Armherst, saír e non saír, velaí a cuestión, a Dickinson saía, vaia se saía, chovíalle ben a gusto na cabeciña e aí van dous poemas dela:
1472
Ver o Ceo de Verán
é Poesía, aínda que nos Libros nunca o dirán-
os Verdadeiros Poemas foxen
378
Non vía o Camiño- os Ceos estaban Cosidos
As Columnas, pechadas-
A Terra deulle a volta aos Hemisferios-
Toquei o Universo
E esvarou cara atrás- e eu soa
Un Puntiño nunha Bóla-
Saín fóra da Circunferencia
Alén do Oco da Campá
Emily Dickinson
Tradución de E…E
Outros День Космонавтики, Días da Cosmonáutica celebrados neste bloj:
O escritor e crítico Ramón Nicolás colle o cuestionario Proust e dánolo a mollar en té. Aquí o filtrado do meu té con bicas de Trives. No seu excelente blog caderno da crítica hai unha chea deles, de moita xente que escribe. Que somos lexión, as ya know. E máis que virán.
Penso eu: «pacándo» un cuestionario Woolf? E un cuestionario Cunqueiro? E un cuestionario Chus Pato? Cada un coas preguntas-teima de cada un deles. Woolf preguntando polos teus primeiros lapis. Cunqueiro obsesionado con fetiches orientais. E así… Anímenseme…
1.– Principal trazo do seu carácter?– Curiosidade. Obsesivocompulsiva
2.– Que calidade aprecia máis nas persoas?– O seu sentido do asombro e o do humor. Que, penso, van trenzados.
3.– Que agarda das súas amizades?– Nada. A boa hora serían amizades, se non! Das amizades por interese agardo moitas cousas: cartos, sexo e coñecemento, principalmente. Das primeiras teño apenas.
4.– A súa principal eiva?– A introversión nun sistema social armado para extrovertidos.
5.– A súa ocupación favorita?– Mirar estrelas Mirar animais. Xente incluída
Trituralos a todos e escribilos.
6.– O seu ideal de felicidade?– Un convento de monxas con telescopios. E con Y.
7.– Cal sería a súa maior desgraza?– Fáltanme valor e verba para escribir iso.
8.– Que lle gustaría ser?– Cosmonauta contista; e rusa ademais.
9.– En que país desexaría vivir?– En órbita.Coido que xa vivimos un pouco en órbita.Non me vai moito o de pensar o mundo en países, pese a que si creo na intervención política decisiva a outros niveis.
10.– A súa cor favorita?– Amarela. Dentro dun ollo humano, mellor.
11. – A flor que máis lle gusta?– Uz. Dá un mel de primeira.
12.– O paxaro que prefire?– Baina honela, ez zen gehiago txoria izango. Eta nik txoria nuen maite.
13.– A súa devoción na prosa?– A poesía disfrazada de prosa de Clarice Lispector.
14.– E na poesía?– Centos de versos de autorxs distintxs que forman unha monstra peluda, moi radioactiva.
15-. Un libro?Ese que, cando o moves do seu andel, abre o pasadizo secreto na parede[Nos meus andeis ese cometido é sempre dalgún libro de El Gaviero ou dunha revista mutante Salamandria].
16.– Un heroe de ficción?– Nemo.
17.– Unha heroína?– Orlando.
18.– A súa música favorita?– O silencio previo a que soe unha desas músicas favoritas. O falar íntimo dunha voz que me guste.
19.– Na pintura?– Pegadas da man en negativo hai 35.000 anos, nas covas.
20.– Un heroe ou heroína na vida real?– Os que, malia o intento de suicidio, o lorazepam, o cancro ou a pobreza, tiraron para adiante. Os que protestan de xeito contundente. Os que desafían e mutan ideas. Os que non se colgan medallas por facelo.
21.– O seu nome favorito?– Pandora.Marusía.
22.– Que hábito alleo non soporta?– A suspicacia ante quen obra fóra dos marcos do “esperable”.
23.– O que máis odia?– Aferrarse a certezas sen evidencias. Pedantería. Clasismo. Poder mesquiño, envexoso. Vitimismo deshonesto. A tortura.
24.– A figura histórica que máis despreza?– O meteorito que disque causou a gran extinción do Pérmico. Heille pintar un bigotiño nun libro de historia.
25.– Un feito militar que admire?– Esa estratexia dalgunhas células primixenias de sitiar o ADN cunha membrana nuclear. Tan pequenas e xa tan perversas!
26.– Que don natural lle gustaría ter?– Falar lobo. Falar fotón. Falar enerxía escura.
27. – De que maneira lle gustaría morrer?Afogada na auga. Ou nun incendio. As típicas.
28.– Cal é o seu estado de ánimo máis habitual?– Melancorretranqueiro.
29.– Que defectos lle inspiran máis indulxencia?– Os da xente apaixonadamente torpe e asocial
30.– Un lema na súa vida?Non teño lemas, que eu lembre. De cando en vez doume un Eureka! seguido dunha torta, non vaia ser.
...Estíbaliz Espinosa... palabra ciencia canto 