A seguir, o principio do primeiro capítulo de Cosmos, de Carl Sagan, froito literario da serie de televisión dos anos 80.

A primeira poesía que escoitei na vida foi esta, dobrada coa voz de José María del Río. Culpa non teño.

Trad. a galego E…E. Río 
CAPÍTULO 1

As beiras do océano cósmico

Os primeiros homes creados e formados foron o Bruxo da Risa Fatal, o Bruxo da Noite, O Desleixado e o Bruxo Negro. Dotóuselles de intelixencia e axiña lograron coñecer todo canto no mundo hai. Abondáballes cunha ollada para ver ao instante todo o que os rodeaba e contemplaban sucesivamente o arco do ceo e o rostro redondo da terra… [Daquela o Creador exclamou]: Moito saben… que imos facer con eles? Que a súa vista alcance só o que teñen preto; deixémoslles ver tan só un cachiño do rostro da terra. Non son por natureza simples criaturas feitas por nós? Logo van ser deuses, tamén?

Popol Vuh dos Maias Quichés

Abarcaches a grandeza da terra? Por onde se vai á morada da luz, e por onde ás tebras?

Libro de Xob

Non debo procurar a miña dignidade no espazo, senón no goberno do meu pensamento. Non terei máis por moitos mundos que posúa. Polo espazo, o universo rodéame e trágame como a un átomo; pero polo pensamento, eu abrazo o mundo.

Blaise Pascal, Pensamentos

O coñecemento é finito; o descoñecido, infinito. Intelectualmente, ficamos nun illote no medio dun ilimitado océano de cousas sen explicar. O noso cometido en cada xeración consiste en recobrar un pouco máis de terra.

T. H. Huxley, 1887

O Cosmos é todo canto é, foi e será algunha vez. Mesmo as máis febles contemplacións do Cosmos conmóvennos: un calafrío na espiña dorsal, un se crebar da voz, unha leve sensación, como unha memoria remota, ou a de caer dende o alto. Sabemos que nos achegamos ao máis grande dos misterios.

O tamaño e a idade do Cosmos están alén da comprensión ordinaria do ser humano. Perdido nalgures, entre a inmensidade e a eternidade, atópase o noso diminuto fogar planetario. Dende unha perspectiva cósmica, a meirande parte dos asuntos humanos semellan insignificantes, mesmo mesquiños. E, con todo, a nosa especie é nova e curiosa e afouta e parece prometer moito. Nos últimos poucos milenios fixemos os máis abraiantes e inesperados descubrimentos sobre o Cosmos e o noso lugar dentro del, exploracións cuxa soa consideración resulta estimulante. Lémbrannos que os homes evoluíron para se marabillaren, que a comprensión é un gozo, que o coñecemento é un requisito para sobrevivir. Coido que o noso futuro depende do ben que coñezamos este Cosmos no que flotamos como unha voaxa de po no ceo da mañá.

Esas exploracións esixiron tanto escepticismo como imaxinación. A imaxinación a miúdo levaranos a mundos nos que xamais estivemos. Pero sen ela, non iremos ningures. O escepticismo permítenos distinguir o fantástico do real, poñer a proba as nosas especulacións. A riqueza do Cosmos non ten medida: en feitos elegantes, en exquisitas interrelacións, na sutil maquinaria do asombro.

A superficie da Terra son as beiras do océano cósmico. Dela aprendemos a meirande parte do que sabemos. Hai pouco adentrámonos un chisco no mar, abondo para nos humedecer as dedas ou, como moito, mollar os nocelos. A auga semella tentadora. O oceáno chama. Algunha parte do noso ser sabe que é de aí de onde vimos. Devecemos por regresar. Estas aspiracións non son, creo, irreverentes, aínda que poidan desgustar aos deuses, sexan quen for.

As dimensións do Cosmos son tan enormes que usar as familiares unidades de distancia como metros ou millas, escollidas pola súa utilidade na Terra, non tería sentido ningún. En vez diso, medimos distancia coa velocidade da luz. Nun segundo un raio de luz viaxa 186.000 millas, case 300.000 quilómetros ou sete voltas arredor da terra. En oito minutos viaxará dende o Sol até a Terra. Podemos dicir que o Sol está a oito minutos-luz de distancia. Nun ano, cruza case dez billóns de quilómetros, uns seis billóns de millas, de espazo intermedio. Esa unidade de lonxitude, a distancia que a luz percorre nun ano, recibe o nome de ano-luz. Non mide tempo senón distancias, distancias enormes.

A Terra é un lugar. Mais non é en absoluto o único lugar. Non é sequera un lugar normal. Ningún planeta, estrela ou galaxia pode ser normal, dado que a meirande parte do Cosmos está baleiro. O único lugar normal é o vasto, frío e universal baleiro, a noite perpetua do espazo intergaláctico, un lugar tan estraño e desolado que, en comparación, os planetas, estrelas e galaxias semellan dolorosamente raras e afables. Se nos ceibaran ao azar no Cosmos, a posibilidade de que nos atopásemos a nós mesmos ou preto dun planeta sería menor que un entre mil millóns de billóns de billóns (1033, un un seguido de 33 ceros). Na vida cotiá unha probabilidade así é practicamente nula. Os mundos son preciosos.

Dende unha perspectiva intergaláctica veriamos, esparexidos como escuma de mar nas ondas do espazo, un grande número de gromos de luz, febles e tenues. Son as galaxias. Algunhas son viaxeiras solitarias; a maioría viven en cúmulos comúns, todas arremuiñadas, na deriva sen fin da grande escuridade cósmica. Ante nós está o Cosmos na máis grande escala que coñecemos. Achámonos no reino das nebulosas, a oito mil millóns de anos luz da Terra, a medio camiño da beira do universo coñecido.

Unha galaxia compónse de gas e po e estrelas miles de millóns de estrelas. Cada estrela pode ser un sol para alguén. Dentro dunha galaxia hai estrelas e mundos e, se cadra, unha proliferación de cousas vivas e seres intelixentes e de civilizacións que sucan o espacio. Mais dende o lonxe, unha galaxia lémbrame máis a unha colección de obxectos preciosos recolleitos: cunchas mariñas, seica, ou corais, os produtos da natureza no seu incesante labor durante eons no océano cósmico. […]

Este é o comezo dunha das obras máis fascinantes da segunda metade do século no que case todos os que lean isto [hoxe] nacimos. Cosmos, de Carl Sagan, non está traducida ao galego. Non é novela, non é conto, non é ensaio nin poesía. Non é teatro, tampouco xornalismo, nin DOGA nin guía turística nin, dende logo, última novidade. Tan só unha obra esencial de divulgación, marabillosamente escrita e actual malia o tempo transcurrido. Máis nada.

Vouna traducindo aos poucos.

Velaquí o principio da súa Introdución:

Chegará un tempo no que unha fonda e prolongada investigación exporá á luz cousas que polo de agora xacen ocultas. Unha soa vida, mesmo unha dedicada por completo ao estudo do ceo, non abondaría para a investigación verbo dun tema tan amplo. . . De modo que este coñecemento revelarase tan só durante os anos vindeiros. Virá un tempo en que os nosos descendentes abraiarán de que non soubesemos cousas para eles tan claras. . . Agárdanlles moitos descubrimentos ás idades por vir, unha vez que a nosa memoria teña borrado. O noso universo sería un asunto ben limitado de non ofrecer algo no que investigar a cada unha das épocas. A natureza non revela os seus misterios dunha vez sen máis.

Séneca, Cuestións Naturais,
Libro 7, século I

Na Antigüidade, nos costumes e discursos cotiáns, os acontecementos máis básicos conectábanse cos acontecementos cósmicos máis grandes. Un exemplo delicioso é este meigallo contra o verme ao que os asirios do 1000 a. C. culpaban da dor de moas. Empeza coa orixe do universo e remata cunha cura para a dor de moas:

Logo de que Anu creara o ceo,
e o ceo creara a terra,
e a terra creara os ríos,
e os ríos crearan as canles,
e as canles crearan o lameiro,
e o lameiro creara o verme,
o verme presentou ante Shamash, chorando,
as súas bágoas fluíndo ante Ea:
Que me vas dar de comer,
Que me vas dar de beber’?
‘Dareiche figo seco
e albaricoque.’
‘De que me valen eses a min? O figo seco
e mais o albaricoque!
Sóbeme e entre os dentes
e nas enxivas permíteme habitar! . .
Xa que así dixeches, ouh verme,
que Ea che castigue co poder
da súa man!

(Meigallo para esconxurar a dor de moas.)

O tratamento: mesturarás cervexa de segundo grao. . . con aceite todo xunto; recitarás o esconxuro tres veces e deseguido poñerás a menciña no dente.

Os nosos antepasados devecían por entender o mundo, mais aínda non deran co método. Imaxinaban un universo pequeno, pintoresco, amañado, con forzas dominantes que eran deuses como Anu, Ea e Shamash. Naquel universo os humanos xogaban un papel, se ben non protagonista, si moi importante. Estabamos ligados intimamente ao resto da natureza. Ese tratamento da dor de moas con cervexa de segundo grao estaba vencellado aos misterios cosmolóxicos máis profundos.

Nos nosos días descubrimos un xeito poderoso e elegante para entender o universo: un método chamado ciencia; revelounos un universo tan antigo e tan vasto que os asuntos humanos, nunha primeira ollada, semellan de pouco peso. Fomos afastando do Cosmos. Seica pareceunos remoto e irrelevante canda as preocupacións cotiás. Mais a ciencia atopou non só que o universo posúe unha vertixinosa e extática grandeza, non só que é unha grandeza accesíbel á comprensión humana, senón tamén que somos, nun sentido real e profundo, unha parte daquel Cosmos, nacida del, cun noso destino fondamente conectado ao seu. Os aconteceres humanos máis básicos e triviais dependen do universo e as súas orixes. Este libro está dedicado á exploración desa perspectiva cósmica.

No verán e o outono de 1976 dedicábame, como membro do Equipo de Imaxe en Voo da Nave Viking xunta cen colegas científicos, á exploración do planeta Marte. Por primeira vez na historia humana aterráramos dous vehículos espaciais na superficie doutro mundo. Os resultados, descritos máis polo miúdo no Capítulo 5, foron espectaculares e a relevancia histórica da misión, ben clara para todos. E porén o público en xeral non sabía case nada destes fantásticos acontecementos. A prensa na súa meirande parte non lles prestaba atención; a televisión ignorou a misión case por completo. Cando pareceu claro que unha resposta definitiva sobre se había ou non vida en Marte non chegaría a curto prazo, o interese minguou aínda máis. A ambigüidade tolerábase o xusto. Cando atopamos que o ceo de Marte viña sendo unha especie de rosado-amarelo máis que o azul adxudicado equivocadamente nun principio, o anuncio recibiuse cun coro de ben mantidos apupos por parte dos xornalistas alí reunidos: pretendían que, mesmo nese detalle, Marte fose coma a Terra. Crían que os seus lectores perderían paulatinamente o interese por Marte en tanto se parecese cada vez menos á Terra. E sen embargo as paisaxes de Marte son abraiantes e as vistas, impoñentes. Eu sabía positivamente por experiencia que había un interese global pola exploración dos planetas e por outros temas científicos vencellados a ela: a orixe de vida, a Terra e o Cosmos, a procura de intelixencia extraterrestre, a nosa conexión co universo. E estaba seguro de que podía estimular ese interese a través do medio de comunicación máis poderoso: a televisión. […]

Estíbaliz…Espinosa, 2012