Questionário fou (cinha) para A Sega

Dende a web de crítica literaria A Sega enviáronme un Questionário fou(cinha) para este verán: un monllo de preguntas que daban para moita volta e viravolta, para sacho e fouce e daga nepalí, sobre feminismo, literatura e meteduras no ollo da cuestión de xénero e eido cultural.

Velaquí o que me deu a cabeciña neste estío curioso no que teño outra cabeciña encaixada no óso da pelve. Dous cerebros en circuíto co mesmo sangue como correa de transmisión [e como afirma a neurociencia das embarazadas, e sen que haxa polo de agora unha explicación moi clara, cun 7% de volume cerebral menos -logo de dar a luz disque se recupera… disque!-].

A não vos perder outros questionários, como os da fotógrafa Paula Gómez del Valle ou as escritoras Iolanda Zúñiga, María Reimóndez ou Susana Sánchez Aríns.

Grazas á xenial e querida Sandra G. Rey por agasallarnos coa foto. Por suposto, estomballada no meu paraíso pequeno. D.

Aquí as miñas respostas. As negriñas e cursivas son miñas:

QUESTIONÁRIO FOU(CINHA)

Estíbaliz… Espinosa

1. Con que frecuencia/cantas veces che fixeron un cuestionario con preguntas machistas, estúpidas e inapropiadas como por exemplo: con que famoso compartirías toalla, que vicios non soportas da túa parella e cousas semellantes?

Preguntas fóra de lugar lembro algunha, non moitas, anonimamente na web; ou durante a época na que abrira un formspring [e tamén de xeito anónimo]. Nunca nun cuestionario a boca de cano.

2. Cantas veces te chamaron “rapaza” nun contexto literario profesional? (valen sinónimos: moza, chica, rapariga, nena, nenita…)

Sobre todo ao principio. Recordo esas melindradas do tipo «recital cun fermoso ramallete de mulleres poetas». Sempre parte dun grupo, por xunto, tipo harén, non? Agora ensártanme outras perlas cando digo, por exemplo, que me autoeditarei Curiosidade: «é que non atopas ninguén que che queira publicar?» Como cando decido ter un fillo soa: «Non atopaches ninguén con quen ter un fillo?». A pouca xente se lle pasa pola cabeza que ambas sexan decisións meditadas e propias, orgullosas e desafiantes.

Detectar condescendencia e paternalismo por parte de «intelectuais» varóns foi [e é] moeda común, tanto para mozas como para mozos. Un fósil mental segue a ser esa reticencia palpable a recoñecer a calquera XX como impulsora de obra singular, fonda, reflexiva ou de certo calado intelectual. Igual que coas mulleres na ciencia: recoñecemento a duras penas e a moi poucas [caso da astrofísica Jocelyn Bell e o Nobel, entre outros miles].

En ocasións, sentinme xulgada máis por prexuízos ou imaxes que por un texto e cónstame que moitas compañeiras tamén. Algo que lamento, xa que sempre quixen que o que escribo chegue antes que un nome propio, o contido abríndose paso. Por iso agradezo á xente [de colexios, institutos ou xente de fóra] que se achega a min simplemente porque lle gusta o que le, sen máis algoritmo que ese.

Unha anécdota: levo varios anos brindando a posibilidade de contribuír cunha cantidade simbólica polas descargas que se fan de libros, traducións e artigos dende a miña web. Até o de agora as persoas que me «micromecenaron»… foron mulleres. Aproveito para darlles as grazas.

3. Cando foi a última vez que viches unha comedia romántica e quixeches matar alguén xusto despois?

Non son moi de comedia romántica e iso que teño un pésimo gusto sentimental e choro fácil. Con todo, o test de Bechdel non o pasan boa parte das películas que tragamos, sexan ou non comedias románticas.

Gana de matar… igual que de axudar a dar a luz ideas e modelos novos. Todo moi yin-yang.

4. Cando foi a última vez que queimaches un suxeitador, tuneaches unha parede/estatua/estrada…?

Suxeitador nunca queimei, aprézoos bastante. Si tuneei algunha parede. Hai mil anos. Na universidade quizais. Levámolo nos xenes, non?, dende as mans en negativo que deixamos nas covas cántabras, hai 35.000 anos. Arte parietal.

5. Con que feminista viva ou morta non compartirías toalla?

Toalla hai para todas, vivas ou zombis, mais igual era máis escéptica cos que, inadvertidamente, defenden un feminismo-en-pack: o feminismo é facer isto, vir por este carreiro, ser así. Non metaforizo o feminismo como unha vía senón como conclusión, unha narración expandida á que se chega con sentidiño e fronte común, equilibrando a nosa balanza interna de xustiza e reivindicando dende ángulos obvios e ás veces non tan obvios.

6. Cando escribes se tes fill@s? De onde sacas o tempo?

Teño un fillo e outro facéndome dunas no ventre neste momento. Chego cansa ás noites, cando máis ideas anoto. Escribo sobre todo polas mañás, aproveitando cole. Cando era bebé, nas sestas, nos intres nos que aprendía a xogar só. O do tempo… é un malabarismo, realmente, porque a textura social non é cómoda para un labor de introversión e concentración combinado con ser nai [non digamos xa ser nai soa]. Máis aínda dende que a literatura semella un zoco de extroversión, viaxes e relacións públicas.

Gustaríame ver máis bebés e nenas en obradoiros, feiras, residencias artísticas, xiras, recitais… Pero a mensaxe social tácita é: se tes fillxs, ocúpate ti deles, non mos impoñas e mos fagas sufrir a min. Ten a súa lóxica, vaia, pero os espazos de creación ou divulgación non contemplan nenxs. Isto vese tanto en lugares como unidades de investigación ou postos de dirección como en traballos subalternos por conta allea… Cantos dispoñen de garderías ou espazos para cativxs?

Son esenciais movementos como o child-free ou sen-nenos para as mulleres. É revolucionariamente honesto ter claro que non sempre queremos fillxs, marabilloso sermos por fin quen! Orabén, tamén creo honesto -e ás veces revolucionario- querer telos contra todo. Porén nalgúns campos profesionais, valórase á muller que mimetiza mellor o estilo de vida clásico masculino: sen fillos [ou sen fillos á vista, ao coidado doutras/os]. Presenciar o coidado dos nenos é molesto e presupón ben que a muller é instintiva, elemental, ben que ha ser tenra e amorosa tamén no que escribe. E aí si xa me poño radioactiva…

Adoro ver as fotos de Marie Curie no laboratorio, entre os seus tubos fosforescentes de uranio e as dúas fillas. A Clarice Lispector mutando a literatura en portugués coa máquina de escribir nos xeonllos para atender mellor, dicía, aos seus pequenos. A potencia intelectual e a maternidade xuntas. Claro que é posíbel. Claro que é probábel!

7. Escribes para mulleres, sobre “temas de mulleres” ou a crítica falou da túa obra como “literatura feminina”?

 

Non penso só en mulleres cando escribo, penso en unidades de carbono, en homo sapiens e noutro tipo de seres vivos, deste planeta ou de exoplanetas remotos. Interpor esa distancia foi para min sempre necesario. E un alivio. Unha forma de escepticismo, de abraio cara ao descoñecido. Enfoco as humanidades e as ciencias [naturais e sociais] como unha soa cultura. Aí tamén vexo enerxía escura.

8. Quantas vezes te aplicaram o substantivo meiga, feiticeita, fada?

Unhas cantas, si. As mulleres somos meigas e musas. E os julioiglesias do mundo adórannos. «Y bien que lo sabes». E o que conseguimos é porque somos «feiticeiras», non por sagaces ou descubridoras compulsivas. Non consta que haxa meigos e musos. Pero igual, habelos, hainos.

9. Cantas veces che preguntaron que escritorEs son unha referencia para ti?

Sempre que nos preguntan por escritores de referencia, a xente agarda escoitar o canon ou unha parte del. O canon é masculino ao 90%. A excepción en Galiza é Rosalía, pero non Emilia Pardo Bazán, por exemplo.

Comecei a curiosear mulleres porque descubríaas por casualidade: a Lispector leveima dun hipermercado hai moitos anos, cando era case descoñecida aquí; a Fleur Jaeggy, de casualidade na biblioteca; Virginia Woolf por recomendación do meu irmán… Outras porque falabamos delas entre mulleres (Pizarnik). A certas escritoras ou a científicas atopeinas por empeño en ler a mulleres. Ou porque coincidín con elas no espazotempo (Luísa, Marías, Teresa, Emmas, Dores, Antía, Yolanda, Marilar…)

O que as mesas de novidades, medios, críticos, premios e editoriais poñíannos diante dos fociños eran case sempre homes. Curioso. Os editores eran homes, os libreiros, os críticos, os directores de seccións culturais, xurados de premios… Un nesgo tan evidente que é como sinalar que o emperador vai nu.

10. Cantas veces te chamaron poetisa (se escribes poesía)?

O documental «Se dice poeta», de Sofia Castañón, dá unha visión caleidoscópica dese tema. «Poetisa» aplicáronnolo a todas, penso. Pero teño as miñas dúbidas a respecto das intencións. Se cadra non sempre foi por mal, haiche mar de fondo aí. Para empezar, non creo que todo o mundo teña presente o aquel pexorativo que tivo esa denominación e hai quen a reivindica de novo por linguaxe inclusiva/ non sexista. Os termos gregos desa clase rematados en –a non adoitan desdobrarse en masculino-feminino: dicimos «cosmonauta», pero non «cosmonautisa». «Internauta» e non «internautisa». Por que poeta si?

Na historia da literatura, «poetisa» foi unha arroutada despectiva para denigrar ás señoras que cometían o frikismo ese de escribir. E con ripios malos. Pero ese dato non ten por que saberse. «Fauvista» ou «impresionista» en arte, ou «queer» en movementos de xénero, foron pexorativos en orixe.

Igual as nosas bisnetas reivindicarán a machucada palabra «poetisa» como propia e chea de oufanía. Vai ti a saber! Durante moito tempo soou cursi, insultante e cun cheiriño a gueto: a que escribe poesía de mulleres e só para mulleres. A que non interesa. Pero a invisibilidade pode volverse un superpoder…

11. Qual é a personagem feminina mais patética que leste num escritorO?

Tería que ter sido escrita por un escritor patético. Trato de non ler deses.

12. Qual é personagem masculina mais patética que leste num escritorO?

O certo é que calquera trama descontextualizada pode brindarnos personaxes patéticos, masculinos e femininos: as expectativas de rol mudan e fannos rir [ou regañar os dentes] conforme pasa o tempo.

No entanto, os personaxes en verdade patéticos non o son tanto polo seu comportamento, senón polo mal escritos que estean. O patetismo literario de base é escribir mal. Limitarse a redactar. Non arriscar, carecer de trazo, de radiación. Prosa acartonada, servil. Iso é patético.

13. Um paiaso da vida real…

Por exemplo… quen critica o que fan unhas poucos antes de tempo só porque agarda o intre no que, avalado pola masa, poida facelo el ou ela. Os maiores pallasos da vida real son autocompracentes e mediocres, teñen as rendas amarradas por medo, censuran pola boca pequena. Nunca arriscan. Nunca dubidan. Van ao fácil.

14. Um paiaso da vida literária…

Esas xentiñas que, a cada frase, deslizan flores a si mesmas, vanaglorias chufeiras, viaxes, premios… son moi petardas, cun punto arrastrado. Nas redes sociais merenda moito pallaso literario: reproducen clichés máis que manidos, nin unha soa frase cun punch de singularidade propia, séguente para que os sigas e logo unfollow e, por suposto, promociónanse seguido.

Os máis miopes poden defender na súa literatura unha chea de causas sociais sen seren quen de ver logo obvias fendas na propia industria cultural na que se insiren.

15. Qual foi a última vez que che enviaram a esfregar pratos/fazer camas/passar a fregona?

Os apartamentos do eido público ou dos medios son moito máis sutís. Case ninguén comete a torpeza de enviar a mulleres a pasar fregonas ou similar [salvo o académico Félix de Azúa a Ada Colau, nunha eximia demostración de cómo de podre, pouco limpa e pouco dada ao esplendor vai parte da Academia].

A min até me parecería inxenuo que me mandasen a calquera desas [por outra parte nobres] actividades. Non menos graves parécenme outros empurróns e neutralizacións que xa teño comentado, máis subterráneas. No enfoque de ciencia e literatura, ou no campo da tecnoloxía ou mesmo de internet… menciónase de boas a primeiras algunha muller?

Por outra banda, a 1ª vez que me fixeron unha entrevista para un medio e notei que a xornalista SI lera algo meu con preguntas acaídas e intelixentes… a autora era muller. Casualmente, os editores que máis empatizaron comigo… foron todas damas.

Hoxe en día opacar a unha muller segue a ser doado, nin cómpre mandala expresamente a fregar pratos. Abonda con facer como que non escribe, nin conta cun discurso ou estilo de seu. Abonda con cortarlle o encéfalo que se lle abre dentro e non dedicar nin un minuto a saber qué fai coa tinta nas mans. Ou dedicarllo e facer coma-que-non.

Que «non che digo nada… pero vaia», que dicía a outra.

Non estou dacordo en obrigar á xente a ler, naturalmente iso inclúe a lerme a min. Atopeime considerando isto: «quizais porque a literatura é un contido mutante, atópase noutros formatos, non só en libros e papel; quizais eu escribo raro, e xa está. Algo tan simple como iso».

Quedan recalcitrantes que mandan ás mulleres [na literatura, na ciencia e demais] ao ostracismo clásico: co ostrakon, ao desterro. Non a fregar ou vender peixe: a meternos nunha ostra. Pero seica as condenadas ao ostracismo acaban por lóxica cuspindo perlas.

16. Qual foi a última vez que exerceches de crica testemunhal no meio do nabal?

Mmmm, se cadra iso era máis común hai uns anos, agora aos poucos se intenta que a crica testemuñal non quede só en unha. Sen embargo, acontece a un nivel amateur, as máis das veces, ou en actividades simbólicas e escasamente retribuídas. O institucionalismo máis reseso cada dous por tres deléitanos a crica con fotos de comités científicos que son un nabal, frontes políticas que son un nabal, tecnocracias que son un nabal e, en xeral, grupos onde cortan o bacallau. Que son un nabal.

Un matiz: moi timidamente, cunha velocidade de saurio a desfosilizarse, percibo en sectores das xeracións máis novas a educación en xénero, a concienciación, pode que con calzador, pero non menos esforzo. Se cadra hai outra sensibilidade en reacción. Non digo isto por contemporizar. Malia os datos tan pesimistas ás veces, teño esperanza na masculinidade que vén e acho o seu papel indispensable no feminismo e, tamén, no sfumatto de xéneros marcados en binario. Será porque son nai de varóns. Ou porque ségueme a entusiasmar o que escriben e pensan moitos homes. Con frecuencia os menos empoleirados, os menos oficialistas, os que non me esperaba.

Esti por Sandra [para San Simón].jpg
Nun dos paraísos da nenez. Entre os castiñeiros de D.

vermú estrelado con sopa morna

O xoves 11 de agosto ás 13:00, nunha sesión vermú n’A Escondida [Espasante, Ortigueira], lerei algúns textos e proxectarei algunhas constelacións falando do ceo de agosto neste lugar do mundo. Será un Vermú Estrelado adobiado coa Sopa Morna con Estrelas que preparará Marina Oural, nunha programación de Sesións así de solaina e copa que ela mesma artella neste mítico local de Ortegal.

Igual non ides andar por alá e esta información sóbravos. Pero igual si, e apetécevos. Será de balde.

20140512_155533_Jyler_Ground.jpg

1ª PARTE Na solaina- 20 minutos

Un recital de textos que teñen que ver con estrelas, vermús e furados negros. Dende Bukowski a Szymborska, dende Carl Sagan a Rosalía, canda poemas propios nun martini ao estilo Bond: mesturado, non axitado. Farémolo fóra.

2ª PARTE Na penumbra -15 minutos

Un repaso ás estrelas e constelacións que se poden ver este verán dende un enclave como Espasante, ou a chuvia de Perseidas que o día 11 estará no seu apoxeo. Farémolo dentro.

fd4f98fcf9a829953c93e35fc1ac8272.jpg

Traballo cultural e altruísmo

A cultura é perigosa. No nome da Cultura faise ás veces de todo. Pídese de todo. Infrínxese de todo. Inflíxese de todo. Constrúese de todo. Róubase de todo. A cultura, entendida baixo certos parámetros, pode converterse nun elemento de coerción que beneficia a uns poucos a costa do traballo alleo. Dinamizadores da cultura. Dinamitadores ás veces? Máis do de sempre?

Onte na Feira do Libro da Coruña intercambiei algunhas impresións con colegas de profesión (ilustradoras, libreiros…) sobre o espiñento tema dos honorarios ou royalties a cambio do traballo de creación de contidos, da música, etc.

Durante moitos anos deume vergoña dicilo, pero xa non: dos 5 libros individuais de poesía que levo publicado [non conto un libro de relatos en Creative Commons, iBooks, nin un libro dirixido a nenxs, nin as moitas colaboracións en libros colectivos, antoloxías, prólogos, revistas, xornais, traducións e demais] só cobrei royalties, a porcentaxe do 10% da venda, nun deles.

Só nun caso.

Nos demais, ben cobrei un premio, noutro caso o premio era a publicación [así sen mais, sen cartos], noutro caso ignoro que pasou e noutro caso cobrábase en especie [libros].

Das miles de descargas de documentos propios que leva esta web, por suposto, nin un 1% doou absolutamente nada. Descargáronse, igual léronse [isto xa é conxectura, claro], traballáronse en aulas, reproducíronse, citáronse, pero moi pouca xente considerou pagar nin un euro por eles. Como dicía El Roto nun deses chistes que che fan rir ao revés, coa boca torta: «La cultura es muy valiosa.» «Siempre que salga gratis, claro.»

De que viven, pois, as persoas que debuxades, escribimos, divulgades ciencia ou tocan arrebatadamente o theremin?

É unha boa pregunta, unha pregunta que ata non hai moito, era tabú [quizais ségueo sendo, porque haberá de certo quen se sinta incómodo lendo isto, sobre todo aqueles e aquelas que SI cobraron, e moito, e SI viviron, e ben, do traballo de maduración creativa -ou simplemente compositiva, a palabra «creatividade» é un mantra sobrevalorado- dos demais], xa que a impresión tiña que ser que viviamos disto. De cobrar polos libros que vendíamos, deses premios fulgurantes, do prestixio do papel impreso…

Non teño resposta aínda. Non sei de que sobrevivo. Só sei que, ao labor de escribir, traducir, artellar… engádese agora outro máis: o de ter que explicarlle á xente que che pide ir recitar de balde, mandar textos de balde [falo fóra dun marco de acto benéfico, claro, ou de iniciativas realmente pequenas, incipientes ou carentes de orzamento], que iso de traballar gratis é un luxo que non sempre nos podemos permitir.

Velaí a miña frase fetiche: «Traballar gratis é un luxo que xa non me podo permitir» [e no subtexto penso: e ninguén, tampouco ti, debería permitirmo].

Sabemos de sobra desas iniciativas, institucións, proxectos etc. que á hora de venderse fanse grandes pero á hora de pedir colaboracións fanse pequeniñas, desmanteladas, tristemente vivindo da caridade. Logo descubres que reciben subvencións, axudas, etc. pero ese parece outro cantar. É certo que a cousa mellorou moito dende hai uns anos, así e todo dista moito de ser ideal e, sobre todo, parte da conciencia colectiva. O traballo de creación de contidos aínda semella destinado a doarse eternamente, como unha inspiración divina, porque se non sentímonos culpables de non facer cultura, de non facer país, de estarnos perdendo algo.

Xa non me sinto culpable por iso. É máis: síntome culpable se acepto tales condicións en certos contextos. E poño un exemplo real, do mundo real, de hai uns meses: alguén dun goberno municipal galego dirixiuse á AELG para convidar a escritoras e escritoras a celebraren o Día das Letras Galegas ao seu concello, distante x quilómetros de calquera sitio, recitando textos propios e alleos. Escribinlle para preguntar polo orzamento destinado a tal actividade. Respondeume: había subvencións da Xunta e da Deputación, pero para os escritores/as pedíase, dados os tempos que corren, o altruísmo de acudiren de balde [bueno, pagando, en verdade, xa que o desprazamento tamén correría por conta deles] pois non había orzamento ningún.

Isto que estou contando é algo que se leva a cabo como algo normal, habitual, no campo literario, artístico, musical e tamén [comprobeino en 1ª persoa] no eido da divulgación científica. De feito, unhas semanas antes alguén doutro concello chamoume para acudir a un diálogo con outra persoa [que si cobraba] no marco dunhas charlas con escritoras, ou algo así, e promocionar a miña obra. Iría de balde. A cambio de, ehem, visibilidade e promoción. O chiste do asunto é que, antes de eu darlle a miña resposta, comezoume a seguir en twitter. Cando lle respondín, e foi con cortesía, deixoume de seguir. WTF? Gústache o que chío ou era un follow protocolario destinado a caerme ben???

A resposta clásica: «Pois se non che interesa, non vaias», coido que aquí xa é non computable. Por suposto non fun. Pero o que pretendo é que se saiban e non se acepten xa tales regras de xogo. Se non vou e calo a boca, alguén haberá que pique. E a noria a xirar.

Copio e pego, xa cansa, a miña contestación ao técnico do concello de X. que pedía escritores para celebraren as Letras canda eles lendo [e ben] en público:

«Ola, bo día X., e moitas grazas pola resposta

Son da opinión completamente contraria a que esta súa frase  «considerando que a situación económica actual do noso concello e do país en xeral necesita de políticas e accións que respeten e valoren os intereses de toda a cidadanía»  se sustente con actividades de balde.

Por desgraza, a súa actitude non é a excepcional nos concellos e outras institucións pagadas con diñeiro público, senón moito me temo que é a tópica, cando menos nos 20 anos de experiencia que teño nese sentido: organizar actos culturais que contan con escritores que pagan (gasolina, tempo, esforzo) por asistir a un recital, presentación, etc. Iso, con todos os meus respectos, non «respecta os valores da cidadanía», nin supón unha política cultural coherente. Por suposto, sempre haberá quen estea disposto a acudir, porque vive de rendas, ten outro traballo ou simplemente non o pensou moito.

Para os que levamos traballando anos neste eido, de balde, poñendo cartos, ás veces non recibindo nada a cambio, e aínda por riba estamos no paro ou vivimos por debaixo do limiar de pobreza ou temos fillos/as que manter ou simplemente queremos que a profesión de escritor/a se dignifique dunha vez… isto é máis do mesmo. Non é o que a política deste país precisa, sinto contradicilo. É precisamente o que xa non necesita.

O que a política deste país necesita, humildemente llo digo, é que o traballo, todo tipo de traballo, se pague xustamente. Que os grandes salarios da política, os grandes dispendios municipais -que habelos, hainos- se reduzan para deixar paso a actividades dignas e de sostén cultural (como pode ser un recital, unha ilustración, fotografías, deseño gráfico, unha tradución entre moitas outras) remuneradas na súa xusteza. Se hai quen quere facelo gratis pode ofrecerse esa posibilidade, canda a posibilidade de cobrar. Pero verá como, quen máis e quen menos, neste país vai agradecer traballar por el cobrando como cobran outros e outras que din traballar moito a prol do país.

Por suposto, é unha opinión persoal. Pero agardo que non caia en saco roto. Se hai orzamento para a actividade, se vai haber cartaces, folletos, anuncios… todo iso non se vai pagar? Igual que se paga a unha imprenta que imprime ou a un xornal que anuncia, hase pagar a os creadores/as que concorren. O resto son argumentos de perogrullo. Non digo isto con ánimo de ofender, senón de facer recapacitar. Creáme que temos que facelo constantemente e, moito máis, cos concellos ou con institucións públicas que queren argallar unha actividade cultural vistosa contando co traballo alleo dando por feito que é unha responsabilidade de «facer país» non darlle un peso a cambio. Míreo dende fóra: cartos públicos empregados para darlle resonancia ao concello e para entreter e agradar aos seus habitantes a cambio de explotar a uns poucos alleos, baixo o argumento do altruísmo.

Que vostede renuncie á dedicación non é exemplo. Igual vostede pode permitirse ese luxo. Non cre inxusto agardar dos demais a mesma actitude? De verdade cre que iso é altruísmo? De verdade cre que traballar gratis pode denominarse a estas alturas «altruísmo»? Eu estou facendo unha mudanza. Unha mudanza eu soa. Lévame moito tempo. Aceptaría ir recitar a X. se a concellería de cultura de X. se achega a Coruña en contrapartida a realizar esa mudanza de varias horas comigo. E non pido altruísmo. Sería un troco, un intercambio de bancos de tempo.

Educar aos políticos e políticas deste país a que entendan que «facer país» non significa traballar de balde en segundo que eidos (nomeadamente o cultural, que semella sempre o eido que ten que sacrificarse non sei moi ben por que), é un traballiño en si mesmo. Eu estou roubando horas do meu tempo para tratar de facelo entender con argumentos sinxelos e de primeira man. Non o vou chamar «altruísmo», creáme que me soa pretensioso. Fágoo porque quero concienciar disto aos que estades do outro lado e pedides e pedides en nome do país.

Todas e todos traballamos de balde en mil asuntos (axudando e apoiando a familiares e amigos, poñendo en marcha proxectos incipientes, en actos benéficos, presentacións, colaborando en webs, blogs, tumblrs…), pero un concello que seguro paga aos que van animar as festas coa súa música, aos que adornan con luces de nadal a praza, aos que imprimen a varias tintas cartaces anunciando eventos… que pida altruísmo a un sector de escritores ou escritoras e que ese altruísmo sexa ir traballar de balde ao seu concello polas Letras Galegas…non se sostén con ideoloxía política ningunha, nin de dereitas nin de esquerdas. Tampouco con sensatez nin sentidiño.

Outra cousa é que haxa xente que se ofreza para facelo (imaxino: un poeta local, un familiar ou veciño, alguén que coñecedes e se ofrece…). Pero pedilo de antemán e dirixirse expresamente á Asociacións de Escritores deste país xa non me parece ético.

Estou visibilizando este tipo de argumentos porque creo que non hai maior altruísmo, nos tempos chantaxistas, sobornados e panameños que corren, que darlle o que se merece a quen o traballa. Aínda que sexa un escritor ou unha escritora.

Por favor, se non hai cartos, non o fagades. Ou recitade vós mesmos ou os vosos familiares. Se hai cartos, repartídeos ben: hai para todas, seguro. Recapacitade sobre o que estades pedindo. E revisade o concepto de altruísmo.

Grazas e un saúdo»

tumblr_m8n5mybj171rdtuiko1_500.jpg

 

A imaxinación do humano

Pasaron os meses dando vida, para ela. Unha «estranha forma de vida» que se dá como se dá coa palabra, con alguén pola rúa, cun obxecto que perdimos hai tempo e tempo había xa que non buscabamos.

«A imaxinación da natureza é moito, pero moito máis grande ca do ser humano». Dicíao Feynman. A ciencia brinda interesantes imaxinacións. Ela deu coa imaxinación da ciencia para darse vida, algo tan pouco de moda entre a intelectualidade, algo tan «vulgar e instintivo».

Ela defende o intelecto da muller que non fai exactamente o que teria feito un home. Ese nesgo. Esa bifurcación no cromosoma.

Ela defende o cerebro que é «cerebra», a creadora /destrutora, a ideadora, a muller que vive da tinta, e pode ser nai e visibilizar aos fillos. Non agochalos. Non poñelos trala súa suposta carreira literaria ou científica. Poñelos na súa suposta carreira literaria ou científica. Ou carreira de calquera tipo.  Correr con mamas. Correr con bebés colgando en portabebés. Correr coa infancia toda metida entre as cellas. Leva desvantaxe? Quizais. A ela iso non lle asusta.

Xa nada lle dá medo porque sabe que quen ten medo só será quen sente no lugar confortable, a poltrona alimenticia canda o poder do momento, dende onde non se descubre nin albisca nada novo.

Ela sabe que a curiosidade non é iso. É, xustamente, o contrario a todo iso.

***

Pasaron os meses dando vida, para ela.

Cantas vidas se perderon neses meses? Innúmeras. Vidas de mulleres a mans de homes. Vidas no fondo do Mediterráneo, ese mar que ten a Europa da Terra, cando a Europa de Xúpiter ten mares baixo o xeo e, neles, a posibilidade de vida. Vida se cadra máis considerada ca esta.

Cantas vidas se perderon neses nove meses?

A imaxinación do humano para dar vida é o que leva e levou dentro, remexéndose, chuchándolle o ferro do sangue, dándolle patadas. O que se Descoñece e se Ama de antemán. O que Fascina como un sinal de púlsar cando ninguén sabe qué vén sendo un púlsar.

A imaxinación do humano ten o pulso da vida que se abre, intermitente, punxente, sen reparar en enerxías.

Pero ao mesmo tempo.

A imaxinación do humano para dar morte está triste e horriblemente viva.

Estíbaliz…Espinosa, 2016

798c19e3b8f2479d09846916df31842a.jpg
Ryan McGinley

Alice Oswald- Varios Portentos

Veño de descubrir a voz de Alice Oswald, unha das máis recoñecidas da poesía británica actual, célebre por unha peculiar versión lírica da Ilíada centrada nos seus personaxes secundarios, marxinais e esquecidos ( o libro titúlase Memorial). Ou un libro dedicado a un río e á comunidade ao seu redor (Dart). Calquera que me coñeza un pouco saberá por que me atraeu como o fixo. De xeito que non puiden evitar traducir este poema seu -doutra colección de poemas-, Various Portents, a galego.

A ver se vos presta. É estraño e obsesivo ( e entraría nunha das vellas categorías deste blog: listismo).

Varios Portentos

Varias estrelas. Varios reis.
Varios solpores, signos, percepcións sucintas.
Moita atención polo miúdo, moitas observadoras expertas,
Moito frío, o predominio de moita escuridade.

Varias longas Saudades invernais.
Varias Estrelas Solitarias e Terribles.
Moitas Noites de Xeada, moitas Flores Celestes Nunca Antes Vistas.
Moitas xentes ben dispostas (reis, algunhas delas) todas por capturar estrelas.

Máis dunha Estrela do Norte, máis dunha Estrela do Sur.
Varios miles de millóns de galaxias elípticas, nebulosas burbulla, sistemas binarios,
Varias corredoiras poeirentas, rutas varias polo diverso espesor do Escuro,
Moitos túneles ao espazo profundo, as mentes indo de adiante atrás.

Moitas visións, moitos ceos resaltados dixitalmente,
Todo tipo de resplandores recollidos polos telescopios:
Fogos de artificio, fábricas de gas, as mechas brancas da Bocanoite,
xogos de marabilla e/ou de auga, neve en folerpas, carazo de astros…

Varios astrónomos encandeados dilatando as pupilas,
varios astronautas partindo cara á sen-terrestridade pouca-broma,
varios mapas da lúa de hai 5.000 anos
varios cegos a apalparen os ceos en braille.

Varios deuses facendo fermosos traballos en bronce,
fibelas, coroas, triángulos, copas e mais cadeas,
e todo tipo de estrelas formadas en pedra seca, sen cemento ningún
Moitos Sabios informando dun tempiño pouco estable.

Moita enerxía no exilio, moito seguidor en voz baixa,
Observacións de volutas de varios fusos brillantes,
Adiviños, cazadores do Alto País do Zodíaco,
Mariñeiros sacudindo, atados a unha estrela…

Varias xentes regresando a casa (reis, algunhas delas). Varios faros dianteiros.
Dous ou tres cativos en pé ou sentados no valo.
Varios ventos, o Vento Mareiro, os Ventos Nocturnos empapados de son
Soprando as estrelas cara a eles, traendo neve.

Alice Oswald

Tradución a galego de Estíbaliz Espinosa

CktAFyqUUAAmuUg.jpg
Chou Ota, Mulleres observando estrelas, 1936

Various Portents

Various stars. Various kings.
Various sunsets, signs, cursory insights.
Many minute attentions, many knowledgeable watchers,
Much cold, much overbearing darkness.

Various long midwinter Glooms.
Various Solitary and Terrible Stars.
Many Frosty Nights, many previously Unseen Sky-flowers.
Many people setting out (some of them kings) all clutching at stars.

More than one North Star, more than one South Star.
Several billion elliptical galaxies, bubble nebulae, binary systems,
Various dust lanes, various routes through varying thicknesses of Dark,
Many tunnels into deep space, minds going back and forth.

Many visions, many digitally enhanced heavens,
All kinds of glistenings being gathered into telescopes:
Fireworks, gasworks, white-streaked works of Dusk,
Works of wonder and/or water, snowflakes, stars of frost . . .

Various dazed astronomers dilating their eyes,
Various astronauts setting out into laughterless earthlessness,
Various 5,000-year-old moon maps,
Various blindmen feeling across the heavens in braille.

Various gods making beautiful works in bronze,
Brooches, crowns, triangles, cups and chains,
And all sorts of drystone stars put together without mortar.
Many Wisemen remarking the irregular weather.

Many exile energies, many low-voiced followers,
Watches of wisp of various glowing spindles,
Soothsayers, hunters in the High Country of the Zodiac,
Seafarers tossing, tied to a star . . .

Various people coming home (some of them kings). Various headlights.
Two or three children standing or sitting on the low wall.
Various winds, the Sea Wind, the sound-laden Winds of Evening
Blowing the stars towards them, bringing snow.

Alice Oswald

Tres criaturas sorprendentes afectadas pola contaminación lumínica

Un novo artigo da International Dark Sky Association (IDA), publicado na súa web o 30 de xuño de 2016, e que traducín a galego para a web da Agrupación Astronómica Ío, onde poderás lelo ao completo. O artigo liga a varios estudos que corroboran tales afirmacións sobre a relación entre a contaminación luminosa e os patróns vitais de certas criaturas da nosa natureza.

Non se trata de criaturas ás que esteamos moi afeitos por estas latitudes, non moi pródigas en corais e non digamos xa ualabís. Si vagalumes, mais non da especie que figura no estudo citado. Por acolá as afectadas poden ser máis ben aves migratorias ou mesmo as aves urbanas coas que compartirmos parques, codias de pan e patios de veciños. Pero seguramente haberá máis especies, dende escaravellos a árbores, nas que se cadra aínda non se estudaron os efectos prexudiciais desta «abolición da noite» que supón a iluminación excesiva.

As criaturas son «sorprendentes» non por exóticas, senón porque podería parecer que a luz artificial afectaría sobre todo ás especies máis visibles nas grandes cidades. E , como vemos, a cousa chega máis lonxe. Mesmo aos fondos mariños.

Tres criaturas sorprendentes afectadas pola contaminación lumínica

Cada ano somos testemuñas de ducias de novas investigacións verbo dos efectos da luz artificial na noite sobre varias especies da vida natural. Moitos xa coñecemos o impacto da contaminación lumínica en animais como avelaíñas, aves migratorias e tartarugas mariñas, pero hai outros se cadra non tan familiares. Velaquí tres exemplos:

Imaxe de Toby Hudson vía Flickr (CC 2.0).

1.- Coral

Como se o coral non tivese abondo – descoloración, acidificación oceánica e pesca de arrastre- un novo estudo suxire que a contaminación luminosa podería ameazar a súa reprodución.

Os e as investigadoras observaron corais do Grande Arrecife de Coral e atoparon que a desova anual coralina depende dunha intricada mestura de condicións, co luar xogando un papel crucial. Sen embargo, a luz artificial compite coa do luar e se cadra impide aos corais desovar.

Malia careceren de cerebro, os corais contan cun ramificado sistema nervioso que lles permite transmitir sinais como resposta a cambios sensibles nas condicións de luz a nivel celular. O estudo suxire que o detonante da ceiba de células sexuais nos corais é unha proteína semellante á molécula fotosensible melanopsina. Nos mamíferos, a melanopsina desempeña un papel importante na sincronización de ritmos circadianos no ciclo cotián día-noite.

Os efectos da luz na temporización da desova revisten especial importancia xa que a reprodución sexual é vital para a supervivencia do arrecife. Esta descuberta podería axudar a orientar plans de protección de arrecifes e ecosistemas mariños. 

2.- Ualabís

 Outro estudo descubriu que as nais ualabí expostas a luz artificial na noite daban a luz case un mes despois que aquelas vivindo só baixo a luz natural de lúa e estrelas.

O calendario de apareamento ualabí é ben específico. Aparean en outubro e a diminución de horas diúrnas nesa época do ano fai que as femias grávidas produzan melatonina, unha hormona relacionada coa regulación dos patróns sono-vixilia.

[…]

Segue lendo aquí.

Astropoesía vintage

A beleza do ceo da noitiña: observación por telescopio da Lúa, Xúpiter, Venus e Marte

«Había anos que o aspecto planetario do ceo nocturno non era tan fermoso, e o espectáculo achégase agora ao seu apoxeo. Contemplar os ceos durante as noitiñas da semana pasada foi glorioso.

A lúa, comezando o día 2, presentoulle os seus respectos en sucesivas noites a Venus, Xúpiter e Marte e, agás unha soa noite, non houbo nubes que arruinasen a beleza excepcional da escena. Ningún observador podería levantar a ollada aos enigmas dourados a se consagrar aló enriba sen sentirse impresionado polo obvio encanto de tan esplendorosa multitude.

O luscofusco do domingo, porén, levouse a palma pola salientable claridade do ceo, a pureza da atmosfera e a calma serena dos elementos. A noite foi amante no corazón dos astrónomos e astrónomas. Ás 6:30 o arco celestial presentaba unha imaxe deliciosa, o trío de planetas a resplandecer no oeste; a lúa, un día logo do cuarto crecente, brillando dende o cénit co cúmulo das Pléiades non moi lonxe; Orión cos seus diamantes a fulgurar enchendo o ceo do leste de centellas de luz; e a incomparable Sirio refulxindo no sudeste.

A visión por anaquiños deste cadro a través do telescopio, era soberbia máis aló de todo adxectivo. Venus, unha vez pousado sobre el o ollo-ao-lonxe do instrumento, era un obxecto de brillo cegador, case do tamaño da lúa, co seu disco iluminado á metade, igual que o abalo da nosa luminaria. Xúpiter amosábase espléndido e coruscante, as súas bandas radiantes en matices prismáticos, a súa gran mancha vermella visible, e as lúas atendendo ao seu mestre xigante, dúas a unha beira e dúas á outra.

moon, 1890.jpg
Foto da lúa, 1890

Logo o telescopio orientouse á lúa, encadrando o denominado terminador ou límite entre os cachos alumeado e sombrizo, respectivamente. Poderosa, semellaba tan preto que unha, estricándose moito, podería case tocar a súa superficie.

Nada máis impactante en astronomía que a absoluta desolación e morte a reinaren na superficie de xiz deste planeta morto. Sen nubes que varíen o ceo ou solpor que prolongue o día, sen son que rompa o perpetuo silencio. Cráteres inmensos, profundas gretas, outeiros redondeados e as cicatrices de contusións impoñentes son todo canto queda de rexións que foron probablemente tan habitables algunha vez como a propia Terra.

A vista do terminador foi a máis interesante. No canto da liña de luz crebada que caracteriza o seu aspecto a simple vista, o límite rugoso da lúa estaba conformado por ramificados cornechos de luz radiante, como hastas de cervo ou formacións de coral. Eses eran os cumios das montañas lunares, alumeados polo sol, que xusto amencía por ese lado da lúa. Os brillantes picoutos eran tan estraños e fabulosos como belos, malia que os seus únicos admiradores eran observadores a 385.000 kms. de distancia.»

Emma Converse, 1881

Tradución a galego de Estíbaliz Espinosa, xuño 2016

Versión castelá do artigo

Este artigo xornalístico -que agota case todas as posibilidades de adxectivar un ceo estrelado e fai da observación por telescopio un evento poético– publicouse no Providence Journal e o New York Times en 1881, probablemente obra da columnista Emma Converse (1820-1893), segundo as pescudas da propia Maria Popova, tal e como nos fai saber neste post da súa web brainpickings.

Cómpre lembrar que en 1881 os satélites coñecidos de Xúpiter seguían sendo soamente os galileanos, aos que Cervantes, en La gitanilla (1613), chamara «pequeñuelos Ganímedes», dando quizais unha pista para os seus futuros bautizos (Ganímedes, Ío, Calisto e Europa), nomeados así por Simon Marius en 1614.

E cómpre lembrar tamén que Da terra á lúa, a novela de Jules Verne, non tiña nesa altura nin 20 anos. Publicouse en 1865.

Antes de Méliès, antes das fantasías e enxeñerías rusas, antes de Sagan, antes da sonda soviética Lunik 9, das misións Apolo… unha muller tamén poetizou a visión do Ceo dende a Terra.

Era norteamericana. E a min, con estas cousas, sempre sempre me queda a dúbida de se habería algunha rusa ou ruso que xa moito antes fixo o mesmo, escribiu marabillas logo dunha observación telescópica cun vasiño de vodka na man e unha ushanka na cabeza pero, por razóns históricas e políticas, volveuse invisible.

Porque a literatura rusa do dezanove tería obrado marabillas cunha observación así.

(e sempre sosteño que a nosa moderna exploración do cosmos xorde de fantasías, enxeñerías e ciencia-ficcións rusas; pero quen di un ruso ou rusa, di unha congoleña, un habitante das illas Marquesas, unha zamorana…)

É verán. As noites máis telescópicas, prismáticas e tridimensionais da Terra. Esta finde dan bo tempo. Saíde observar.

10.jpg
Tabaco soviético con propaganda da Vostok e lúa

Versión castelá do mesmo artigo

La belleza del cielo nocturno: observación por telescopio de la Luna, Júpiter, Venus y Marte.

«Hacía años que el aspecto planetario del cielo nocturno no era tan hermoso, y el espectáculo se acerca ahora a su apogeo. Contemplar los cielos durante los atardeceres de la semana pasada fue glorioso.

La luna, comenzando el día 2, le presentó sus respetos en sucesivas noches a Venus, Júpiter y Marte y, excepto una sola noche, no hubo nubes que arruinaran la belleza excepcional de tal escena. Ningún observador podría alzar la vista a los enigmas dorados consagrándose allá arriba sin sentirse impresionado por el obvio encanto de tan espléndida multitud.

El ocaso del domingo, sin embargo, se llevó la palma por la conspicua claridad del cielo, la pureza atmosférica y la calma serena de los elementos. La noche fue una amante en el corazón de los astrónomos. A las 6:30 el arco celestial presentaba una imagen deliciosa, el trío de planetas resplandeciendo en el oeste; la luna, un día después del cuarto creciente, brillando desde el cénit con el cúmulo de las Pléyades no muy lejos; Orión con sus diamantes en pleno fulgor y llenando el cielo del este de centelleos de luz; y la incomparable Sirio refulgiendo al sudeste.

La visión por zonas de este cuadro a través del telescopio, era soberbia más allá de todo adjetivo. Venus, una vez posado sobre él el catalejo del instrumento, era un objeto de brillo deslumbrante, casi del tamaño de la luna, con su disco iluminado a la mitad, igual que el cuarto de nuestra luminaria. Júpiter se mostraba espléndido, sus bandas radiantes en matices prismáticos, su gran mancha roja visible, y las lunas atendiendo a su maestro gigante, dos a un lado y dos al otro.

Luego el telescopio se orientó hacia la luna, encuadrando el denominado terminador o límite entre los pedazos alumbrado y sombrío, respectivamente. Poderosa, parecía tan cercana que una, estirándose mucho, podría casi tocar su superficie.

Nada más impactante en astronomía que la absoluta desolación y muerte que reinan en la superficie de tiza de este planeta muerto. Sin nubes que varíen el cielo o crepúsculo que prolongue el día, sin sonido que rompa el perpetuo silencio. Cráteres inmensos, profundas grietas, colinas redondeadas y las cicatrices de contusiones imponentes son todo cuanto queda de regiones que fueron probablemente tan habitables alguna vez como la propia Tierra.

La vista del terminador fue la más interesante. En vez de la línea de luz quebrada que caracteriza su aspecto a simple vista, el límite rugoso de la luna estaba conformado por ramificados cuernecillos de luz radiante, como astas de ciervo o formaciones de coral. Esas eran las cumbres de las montañas lunares, alumbradas por el sol, que justo amanecía por ese lado de la luna. Las brillantes cúspides eran tan extrañas y fabulosas como bellas, a pesar de que sus únicos admiradores eran observadores a 385.000 kms. de distancia.»

Emma Converse, 1881

Traducción a castellano de Estíbaliz Espinosa, junio 2016, embarazada de 6 meses

No club de lectura do IES Valadares

O pasado 31 de maio convidáronme do Club de Lectura do IES Valadares de Vigo a dar un recital de poesía. O fotógrafo e docente do centro, Anxo Cabada, foi o meu cicerone, levoume a pasear polo labirinto de Castrelos mentres me contaba historias dos chamados «piratas» da illa de Ons, ou das familias que orixinalmente alí vivían [clans pechados, la famiglia] e as súas vendas de terreos na illa a cambio dunha tele.

Amosoume a árbore cun oco inmenso xunta o estanque dos parrulos. Unha oquedade rodeada dunha árbore centenaria que non puidemos identificar.

IMG_20160530_172509.jpg
Fonte fresca pero cun león triste en Castrelos, Vigo

Falamos da obsesión compartida de Creta, dos novos medios de edición, tanto fotográfica como literaria, eu aproveitei para ir recoller un libro que mercara por internet para o meu fillo (un libro da miña infancia que eu perdera, un Don Miki especial). E saímos de Vigo rumbo ao instituto, preto do Cuvi, pasando polo cluster turquesa do polémico Hospital Álvaro Cunqueiro, un lugar onde parecen campar, ademais de sanitarios, outros feirantes.

O club de lectura é un nutrido grupiño de mulleres e homes, algúns pais e nais, docentes… Congregámonos na biblioteca, por onde entraba unha raiola mestísima de luz que lle tería encantado a Fra Angelico ou a Borges. E a nós mesmos sen ir máis lonxe.

Alí, Iolanda (unha profesora de Galego á que coñecera noutro obradoiro) preparara unha (demasiado) fabulosa presentación de min, así como unha folla biográfica e as páxinas de poemas (propios e alleos) que enviara para a súa lectura. Unha vez alí, sabendo que había xente remisa a entrarlle á poesía -segundo me indicaran-, quixen poñer en valor o traballo literario que se fai no papel pero tamén na rede: algo que aquí aínda custa moitísimo traballo recoñecer, como se esta última fose unha rexión desprestixiada, sen aval de calidade.

Repasamos o que entendo por literatura e poesía, unha poética do risco, a ironía, a reflexión e o asombro entre literatura e ciencia. Leveilles o libro de didáctica publicado pola Editorial Apiario no que participo, Poesía Hexágono. Ollada e experiencia. Proposta e resposta nas aulas; limos poemas que me gustan, haikus, o poema da mazá, o dos gatos, o microrrelato do tren, o Vietnam da Szymborska… e de súpeto a aula encheuse de cereixas, un agasallo gorentoso que me tiñan preparado. Un antollo de gravidez que, curiosamente, adiviñaron.

Un luxo cómo me trataron, a xente que coñecín, falou, leu e escoitou, a xente que participou activamente desenleando versos nun monte preto de Vigo, mentres fóra preñábanse as cerdeiras reloucando por ser xuño.

estibaliz4(1).jpg
Foto de Anxo Cabada

estibaliz3.jpg
Foto de Anxo Cabada

estibaliz5.jpg
Foto de Anxo Cabada

Cereixas en par.

Tamén todas en orixe

somos dous.

 

Estíbaliz Espinosa

Ollos no ceo: explorando a contaminación lumínica global con mapas por satélite

Estes días traducín un texto da  IDA (International Dark Sky Association) para a Agrupación Astronómica Ío, grazas á mediación de Martin Pawley e o seu interese e compromiso por reducir no posible o impacto medioambiental da contaminación luminosa nas nosas cidades.

Deseguido, un cachiño dese artigo, Eyes in the Sky: Exploring global light pollution with satellite maps. Para lelo completo en galego, pinchade sen medo aquí; se preferides ler o orixinal en inglés, dade un hiperchimpo acolá. O texto publicouse na web da IDA o 6 de abril de 2016.

OLLOS NO CEO: EXPLORANDO A CONTAMINACIÓN LUMINOSA GLOBAL CON MAPAS POR SATÉLITE

Miles de millóns de persoas no mundo experimentan a cotío a contaminación luminosa na forma dun halo no ceo (o denominado en inglés skyglow): ese perpetuo resplandor sobre as cidades pola noite. O halo procede da luz en terra a se dispersar na atmosfera e que regresa aos nosos ollos, borrando por completo as estrelas.

Pero unha parte desa luz logra atravesar a atmosfera e escapar ao espazo. Os satélites que orbitan a Terra intercéptana, e as súas cámaras fornecen valiosas probas xa non só do xeito en que empregamos a luz no mundo e en que lugares, senón tamén da medida en que iso está cambiando. Unha morea de fontes e recursos dispoñibles na rede axudan aos entusiastas dos ceos escuros a acceder ás imaxes deses satélites, para así coñeceren mellor a luz no seu propio entorno local.

Cómo se dispersa a luz creando contaminación lumínica e halo no ceo

A ilustración de abaixo ilustra cómo parte da luz que emitimos dende a Terra acaba nas lentes das cámaras a bordo dos satélites.

RAD
As luminarias urbanas emiten luz en moitas direccións. Algúns deses raios de luz (“1”) diríxense dereitos ao ceo e atravesan por completo a atmosfera terrestre. Deses raios, uns poucos (“2”) hanos detectar os satélites mentres pasan polo lado nocturno do planeta. Noutros casos (“3”) partículas de po ou moléculas na atmosfera dispersan eses raios de volta ao chan, ocasionando ese skyglow tan coñecido sobre as nosas cidades. Ás veces, os raios dirixidos cara abaixo (“4”) reflicten de novo dende o chan ao ceo, onde poderían superar a atmosfera e seren captados polos satélites. Finalmente, algúns raios que se dispersan de novo ao chan (“5”) entran nos telescopios dos astrónomos, bloqueando por completo a súa visión do universo.

A cantidade de luz detectada polos satélites supón unha estimación básica e fiable da cantidade total de luz emitida ou dispersada cara arriba dende o chan. Se asumimos canta luz regresa á Terra como resultado da reflexión ou dispersión na atmosfera, podemos facer o cálculo e deducir canta luz saíra previamente dende o chan. Con esta información, os e as investigadoras averiguan abondosa información de interese acerca do uso humano da luz en particular, así como sobre patróns do seu comportamento global en xeral.

A historia dos datos de luz nocturna dos satélites

Algúns dos primeiros satélites artificiais, lanzados nos anos 60 para monitorizar o tempo atmosférico, podían observar as luces nocturnas da Terra, pero as súas cámaras non eran abondo potentes para efectuaren medicións de utilidade científica. Pola mesma altura, o Departamento de Defensa dos EEUU comezou o seu Programa do Satélite Meteorolóxico de Defensa (Defense Meteorological Satellite Program, en adiante DMSP nas súas siglas en inglés) para recoller información climática en apoio das necesidades militares norteamericanas. Durante parte de cada órbita un satélite do DMSP atópase na sombra da Terra, na cara nocturna do noso planeta, alí onde as súas cámaras rexistran non só nubes e continentes, senón tamén as luces das nosas cidades.

En decembro de 1972, o Programa do Satélite Meteorolóxico de Defensa desclasificouse, co que os seus datos ficaron abertos para a comunidade científica civil. Os investigadores de contaminación luminosa decatáronse decontado do valor desta nova fonte de datos. Os modelos de cómo a luz viaxa a través da atmosfera terrestre predín as fraccións desa luz que escaparán espazo arriba ou ben dispersaranse de volta ao chan, e as imaxes do DMSP poderían empregarse como proba esencial de tales predicións. Ao principio, as probas presentáronse en imaxes individuais do DMSP, a amosaren soamente un pequeño anaco de Terra de cada vez.

No 2001 publicouse un Atlas mundial de luz artificial nocturna, confeccionado a partir das imaxes individuais tomadas nas noites despexadas sen luar. Grazas a unha coidada calibración dos datos e a un modelo da transmisión da luz a través da atmosfera da Terra, o Atlas mundial forneceu as primeiras medicións globais da cantidade de luz de orixe humana. Sen embargo, dado que o obxectivo do DMSP era a predición do tempo, as cámaras que ían a bordo deses satélites carecían da calidade para discernir detalles a nivel do chan. Moitas cidades víanse simplemente como coruscantes retrincos de luz, sen ir polo miúdo.

[…]

O artigo -con máis imaxes e webs interesantes- segue nesta páxina da Agrupación Astronómica Ío.

Por se as imaxes do noso planeta iluminado visto dende tan preto sábenvos a pouco podedes completar este artigo co visionado do mítico vídeo (en zoom inverso e extraordinario)  Potencias de Dez, do matrimonio Ray e Charles Eames para IBM, en 1977. Agora tamén está subtitulado en galego, por Martin Pawley.

que rima con irmán?

Hai unhas semanas, logo de ver unha película de ciencia-ficción con Y., soñei de novo contigo, meu irmán. Dábache unha aperta no comedor e ti preguntábasme, preocupado: «Pero mamá sabe que estou morto?»

paper.jpg